Τρίκερι. Το ξόδι της Πασχαλιάς
Ένα ωραίο έθιμο των ημερών μας οδηγεί στη ναυτοπολιτεία με την ιδιαίτερη ομορφιά και την πολυκύμαντη ιστορία
Αν ανέβεις ψηλά στο Τισσαίον όρος και κοιτάξεις κάτω, ο Παγασητικός κόλπος μοιάζει με λίμνη. Η στενή πηλιορείτικη χερσόνησος μόλις που «αφήνει» το άνοιγμα προς το Αιγαίο. Εκεί, στο άκρο του Πηλίου, στον δίαυλο Παγασητικού και Ευβοϊκού, στέκει η ναυτοπολιτεία Τρικέρι. Τόπος των κύρηδων της θάλασσας, αρχοντικός και αγέρωχος, ιδιαίτερος και γαλανός.
Το Τρίκερι καθόλου δεν ομοιάζει με το καταπράσινο Πήλιο, ούτε φυσιογνωμικά και περιβαλλοντικά, αλλά ούτε και πολιτισμικά. Σε αυτό ίσως συνετέλεσε το γεγονός ότι ο δρόμος Βόλος – Τρίκερι έγινε μόλις το 1984. Μέχρι τότε έφτανες με πλοίο. Σήμερα ο δρόμος αυτός δεν εξυπηρετεί περαστικούς. Πρέπει να θέλεις να πας στο Τρίκερι. Να, τώρα μετά το Πάσχα, τα 80 χλμ. της διαδρομής θα έχουν κίνηση, λόγω των ιδιαίτερων εθίμων που τελούνται ακόμα στην περιοχή.
Τρίκερι είναι ουσιαστικά η στενή χερσόνησος που αρχίζει μετά τη Μηλίνα Πηλίου και περιλαμβάνει το χωριό και έδρα της κοινότητας Τρίκερι ή Χώρα, το νησάκι Παλαιό Τρίκερι και τους οικισμούς Αγία Κυριακή, Μύλος, Γεροπλίνα και Κόττες. Μετά τη Μηλίνα, το τοπίο αλλάζει και, αντί για πλατάνια, βλέπεις θάμνους, κέδρους και αρκετά λιόδεντρα κοντά στα χωριά. O δροσερός αέρας γίνεται κάψα, ο ήλιος πιο σκληρός, ξεθωριάζει τα χρώματα και η ατμόσφαιρα θυμίζει νησί.
Παλαιά ναυτική πολιτεία το Τρίκερι, με μεγάλη ναυτική παράδοση. Σήμερα εξακολουθεί να δουλεύει το ναυπηγείο στην Αγία Κυριακή και αρκετοί ντόπιοι μπαρκάρουν ακόμα. Δεκάδες καΐκια ψαρεύουν από τον Παγασητικό και πέρα. Θάλασσα από τη μια, απομόνωση λόγω έλλειψης δρόμου μέχρι πριν από 25 χρόνια από την άλλη. Αυτά τα δύο, σε συνδυασμό με τη φυγή των αντρών στη θάλασσα, καθώς και η νοσταλγία των ξενιτεμένων για τον τόπο τους έφεραν επίσης εσωστρέφεια, που βοήθησε στο να διατηρηθεί ο λαογραφικός και πολιτισμικός πλούτος της περιοχής, καθώς και ένα πείσμα σε ό,τι αφορά τη διατήρηση εθίμων με αυθεντικό τρόπο.
Ο ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
Ενα τέτοιο έθιμο είναι ο χορός για το «ξόδι» (σ.σ. την καλή έξοδο δηλαδή) της Πασχαλιάς, την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής, δηλαδή την Παρασκευή αμέσως μετά το Πάσχα. Πρόκειται για το χορό των γυναικών με τις παραδοσιακές φορεσιές στην κεντρική πλατεία του Αγίου Νικολάου της Χώρας, με το κυπαρίσσι στη μέση.
Προηγουμένως, όμως, υπάρχει στα σπίτια ολόκληρη ιεροτελεστία για να ετοιμαστούν οι κοπέλες για το χορό. Τραβήξαμε και εμείς για το αρχοντικό Φορτούνα, ένα από τα κάποτε δεκαοχτώ πυργόσπιτα της Χώρας, από τα οποία δύο είναι καλοδιατηρημένα. Λαβύρινθος τα καλντερίμια του χωριού και τα σπίτια χτισμένα κυκλικά και ανηφορικά, γεμάτα κήπους με πασχαλιές. Στον πανέμορφο τριώροφο πύργο με τα ξυλόγλυπτα ταβάνια, τις νωπογραφίες και τα χρωματιστά παράθυρα, ετοιμάζονται οι κόρες και η εγγονή του κοινοτάρχη Φορτούνα.
Μία ώρα θέλει για να βάλεις και να συνταιριάσεις τα επτά-οκτώ απανωτά ρούχα της παραδοσιακής τρικεριώτικης φορεσιάς, από τις πιο όμορφες και πλούσιες ελληνικές ενδυμασίες, με σημαντική υλική αξία, αλλά και συμβολική. Η κοινωνική θέση της γυναίκας, το αν έχει άντρα, αν αυτός είναι εδώ ή λείπει στη θάλασσα ή αν η γυναίκα έχει πένθος, αν είναι γιορτή ή μια απλή καθημερινή, όλα αυτά φαίνονταν από τη φορεσιά, η οποία μοιάζει περισσότερο με σκυριανή παρά με πηλιορείτικη. Και είναι πράγματι εντυπωσιακή· πολύ βαριά για τους ώμους, φουσκωτή και πολύχρωμη, φτιαγμένη από πανάκριβα υλικά – μετάξι και χρυσή κλωστή στα χειροποίητα κεντήματα, βελούδο και ασημένιες πόρπες.
Σήμερα, δύο μεγάλες γυναίκες στο χωριό τη φορούν καθημερινά, δηλαδή δεν την έχουν βγάλει ποτέ. Μέχρι πριν από τριάντα χρόνια, όλες οι Tρικεριώτισσες τη φορούσαν. Oμως, δεν υπάρχει σπίτι που να μην έχει τουλάχιστον μία φορεσιά, τα περισσότερα από δύο και πάνω. Και όχι μόνο τις παλιές, της γιαγιάς σαν αντίκα, αλλά δίνουν και μεγάλα ποσά για να φτιάξουν καινούργιες, διότι, εκτός από μεράκι, είναι και θέμα κύρους και αρχής της κάθε οικογένειας. Aλλωστε, στους γάμους των παιδιών τους, ακόμη και σήμερα, πολλές γυναίκες βάζουν τη φορεσιά.
Οι κοπέλες του σπιτιού, έτοιμες, βγαίνουν από την αυλή, ανταμώνουν με τις άλλες. Σε λίγο, οι ρούγες γεμίζουν όμορφες Tρικεριώτισσες. Η συνάντηση γίνεται στην πλατεία, στο λεγόμενο αλώνι, ο κύκλος σχηματίζεται, τα όργανα αρχίζουν. «Μια κόρη Τρικεριώτισσα» πρώτα και ο χορός συνεχίζει συρτός μέχρι οι γυναίκες με την παραδοσιακή ενδυμασία να δώσουν το σήμα και να αναγγελθεί από την ορχήστρα ότι «από δω και πέρα και μέχρι να τελειώσει ο χορός μπορούν να έρθουν να πιαστούν κι άλλες γυναίκες, οι οποίες δεν φορούν την παραδοσιακή φορεσιά». Εδώ διαπιστώνεις πως υπάρχει μια μορφή κοινωνικοποίησης για τις νέες γενιές, μια επανένωση της κοινότητας, ξενιτεμένων και χωριανών. Μια γιορτή με αφορμή ένα παλιό έθιμο!
ΛΙΓΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Χώρα χτίστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα, πριν ακόμη εποικιστεί το Πήλιο, σε βράχο 300 μ. πάνω από τη θάλασσα, όταν μεταφέρθηκε ο πληθυσμός του από το νησάκι Παλαιό Τρίκερι. Την αρχαία Κικύνηθο στην είσοδο του Παγασητικού, σύμφωνα με τον Στράβωνα. Το ομηρικό όνομα Κικύνηθος παραπέμπει σε μπούκλες μαλλιών ή σε σκύλους. Oι άνθρωποι μετοίκησαν εκεί όπου δεν θα ήταν ευάλωτοι στους πειρατές, σε μέρος που «ελέγχει και δεν ελέγχεται», και όπου θα είχαν και περισσότερα εδάφη. Μανιάτες εκδιωγμένοι και Bλάχοι της Πίνδου εποίκισαν την περιοχή στις αρχές του 18ου αιώνα και μαζί με τους γηγενείς έχτισαν το Τρίκερι, που μπολιάζει τη νησιωτική φυσιογνωμία με τους μανιάτικους πύργους και τα μακεδονίτικα χαγιάτια, έργο χτιστάδων από τα Γιάννενα. Και η παράδοση λέει πως το έχτισαν εκεί όπου έσβησαν από τον αέρα και τα τρία κεριά που άναψαν. Το 1939 έχτισαν την τρίκλιτη βασιλική της Αγίας Τριάδας και γύρω από αυτήν το νέο τους χωριό. Λόγω του βραχώδους εδάφους, που δεν επέτρεψε την ανάπτυξη της γεωργίας, στράφηκαν στη θάλασσα, και μάλιστα επιδόθηκαν και στην πειρατεία. Τον 18ο αιώνα απέκτησαν σημαντικό στόλο και ανέπτυξαν το διαμετακομιστικό εμπόριο, ενώ ασχολούνταν με την αλιεία και τη σπογγαλιεία. Τότε ιδρύθηκε και η Αγία Κυριακή, οικισμός-επίνειο για το Τρίκερι.
Σημαντική υπήρξε η συμμετοχή των Τρικεριωτών στην Eπανάσταση του 1821. Ηταν μία από τις βάσεις της Φιλικής Εταιρείας, έδωσαν τα πλοία τους για τον Aγώνα, επαναστάτησαν μαζί με την υπόλοιπη Θετταλομαγνησία, ο τόπος τους έγινε κέντρο επαναστατικών επιχειρήσεων και υποδοχής των καταδιωκόμενων. Το 1823 ξανάπεσε στα χέρια των Tούρκων, κατέρρευσε οικονομικά και απομονώθηκε. Μετά το 1880, οπότε εντάχθηκε στην ελληνική επικράτεια, άρχισε να συνέρχεται, να ξαναφτιάχνει στόλο και να οργανώνει τη σπογγαλιεία. Η φτώχεια όμως οδήγησε τους Tρικεριώτες στη μετανάστευση. Στις αρχές του 20ού αιώνα, πολλοί έφυγαν στην Αμερική, ενώ μόνο τα παιδιά των πλούσιων οικογενειών έφυγαν για σπουδές και έμειναν στα αστικά κέντρα. O τόπος ερήμωσε και απομονώθηκε ξανά. Τα σφουγγάρια χάθηκαν σε όλη τη Μεσόγειο και όσοι απέμειναν στο Τρίκερι έγιναν ναυτικοί, ψαράδες ή πήγαν στο Πολεμικό Nαυτικό.
ΤΟ ΝΗΣΙ ΠΑΛΑΙΟ ΤΡΙΚΕΡΙ
Εκτός από την αρχοντική Χώρα, όμως, πανέμορφη είναι και ολόκληρη η περιοχή. Γραφικό και ήρεμο το ψαροχώρι Κόττες, το οποίο πήρε το όνομά του από το σκότος – επειδή ο ήλιος δύει νωρίς πίσω από τα βουνά και στον οικισμό σκοτεινιάζει νωρίτερα. Ο Μύλος και η Γεροπλίνα και η βόλτα μέχρι το φάρο. Το κεδροδάσος και η θέα προς το νησί Τρίκερι. Φτάνεις στον Αλογόπορο και με τη βαρκούλα σε δέκα λεπτά είσαι στο νησί.
Να ‘μαστε στο Παλαιό Τρίκερι. Μια άλλη, σημαντική φάση της ιστορίας του τόπου, το μόνο κατοικημένο νησί του Παγασητικού, έχει κύρια βλάστηση την ελιά και διαθέτει λίγες ταβέρνες, καφέ και ενοικιαζόμενα δωμάτια, καμιά διακοσαριά σπίτια ντόπιων, πιστούς ξένους και Eλληνες που έρχονται χρόνια και μια πρόσφατη πονεμένη ιστορία, αυτή των εξόριστων γυναικών.
Πάνω στο νησί δεσπόζει το μοναστήρι της Παναγίας, που χρησιμοποιήθηκε ως έπρεπε εκείνες τις άγριες εποχές, ενώ μεγάλες εκτάσεις αποτελούν εκκλησιαστική περιουσία. Από το 1948 ώς το 1953, στο νησί λειτούργησε στρατόπεδο εξορίας αριστερών γυναικών, διωγμένων για τα πολιτικά φρονήματά τους, ή μελών της οικογένειάς τους. Γυναίκες όλων των ηλικιών, κοριτσάκια, έφηβες, μητέρες με τα παιδιά τους μέχρι μεγάλες γυναίκες 70 και άνω ετών. Αγρότισσες, μορφωμένες, επώνυμες, από τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και άλλα μέρη της Ελλάδας. Παιδιά γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν εδώ, κορίτσια πείνασαν, γυναίκες αρρώστησαν, άλλες έσπασαν, άλλες άντεξαν μέχρι το ’53, δίδαξαν γλώσσα, θέατρο, μαθηματικά, ζωγραφική στους ντόπιους, έφτιαξαν εργαστήρια και παρήγαγαν ό,τι μπορούσαν και είχαν ανάγκη.
Αυτή η εικόνα δεν έχει πια καμία σχέση με το νησί. Τίποτα δεν άφησαν να θυμίζει την ιστορική περίοδο και ούτε μνημείο υπάρχει – μόνο μία πλάκα που έφτιαξε ο Σύλλογος Πολιτικών Εξόριστων Γυναικών. Στα μέσα Ιουνίου, κάθε χρόνο, έρχονται όσες ζουν ακόμα, με τα παιδιά τους, για κατάθεση στεφάνου και στιγμές διακοπών, χαράς και ξεγνοιασιάς, μήπως και ξορκίσουν το σύμπλεγμα τόπος – πόνος. Το νησί είχε τότε 170 σπίτια. Αλλα 30 χτίστηκαν από το 1950. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ντόπιοι θυμούνται αυτή την εποχή και εύχονται να μην ξανάρθει. Οι νεότεροι λένε πως στο νησί τους έρχονται όσοι θέλουν να ξεχαστούν από τον κόσμο.
Το απόγευμα, ο κόσμος μαζεύεται στην Αγία Κυριακή, το μεγαλύτερο χωριό, επίνειο της Χώρας. Τα επαγγελματικά καΐκια φεύγουν για μέσα, προς τις Σποράδες. Οι βαρκούλες γυρίζουν από τα νησάκια Πρασούδα και Αλατάς. Είναι η ώρα του Παγασητικού, το ηλιοβασίλεμα.
ΠΩΣ ΝΑ ΠΑΤΕ
Με το αυτοκίνητό σας. Ο Βόλος απέχει από την Αθήνα 324 χλμ. και το Τρίκερι από το Βόλο 80 χλμ. Το δεύτερο αυτό μέρος της διαδρομής είναι πολύ όμορφο, μόνο που θέλει προσοχή, γιατί ο δρόμος σε αρκετά σημεία είναι στενός.
Επίσης, με το ΚΤΕΛ Ν. Μαγνησίας (Λιοσίων 260, Αθήνα, τηλ. 210-83.17.186). Θα ξεκινήσετε από Αθήνα για Βόλο και εκεί θα αλλάξετε λεωφορείο για Τρίκερι. Από το σταθμό των ΚΤΕΛ στο Βόλο (τηλ. 24210-33.252, 38.007) ξεκινούν καθημερινά δύο λεωφορεία για Τρίκερι, οπότε πρέπει να υπολογίσετε σωστά τους χρόνους σας.
ΠΟΥ ΝΑ ΜΕΙΝΕΤΕ
Σε όλους τους οικισμούς υπάρχουν αρκετά καταλύματα, απλά, καθαρά και με θέα στη θάλασσα. Τα περισσότερα, βέβαια, βρίσκονται στο νησί Παλαιό Τρίκερι και στην Αγία Κυριακή.
Νεοκλασικός Παραδοσιακός Ξενώνας, «Αγία Κυριακή» (Αγία Κυριακή – agiakyriaki.gr, τηλ 6978771831).
Μαραβέλια (Τρίκερι ή Χώρα, T/24230-91.660, 91.411, 6972-372.950). Πέντε δίκλινα και δύο τρίκλινα δωμάτια, όλα με θέα από ψηλά προς τη θάλασσα.
Γαλάτεια (Παλαιό Τρίκερι, T/ 24230-55.505, 45.084). Συγκρότημα 7 επιπλωμένων διαμερισμάτων και στούντιο 2 – 4 ατόμων, πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής, καθαρά και περιποιημένα, με κήπους και πισίνα, αν και μόλις 30 μ. από τη θάλασσα.
Trikeri Villas (Παλαιό Τρίκερι, T/24230-55.056). Τέσσερα αυτόνομα, πλήρως εξοπλισμένα σπιτάκια που μπορούν να φιλοξενήσουν από 2 έως 4 άτομα, δίπλα στη θάλασσα
Τυλιγαδάς (Αγία Κυριακή, T/24230-91.618). Πέντε απλά και καθαρά στούντιο με θέα προς τον κήπο και το λιμάνι. Ανοιχτά όλο το χρόνο.
Αργώ-Μύθος Resort (Μύλος, T/24230-91.032, 6932-977.206, www.argomythos.gr). Ξενοδοχειακό συγκρότημα, πάνω από το μικρό λιμανάκι της Γεροπλίνας, σε μια έκταση 2 στρεμμάτων (ελαιώνα βιολογικής καλλιέργειας), με 7 ανεξάρτητες κατοικίες, που μπορούν να φιλοξενήσουν έως και 5 άτομα η καθεμία. Πλήρως εξοπλισμένες, περιποιημένες και με θέα προς τη θάλασσα και το βουνό.
Μύλος (T/24230-91.192, www.hotelmylos.gr). Νεόδμητο ξενοδοχείο παραδοσιακού τύπου, πάνω από την ομώνυμη μικρή παραλία, μισό χιλιόμετρο από την Αγία Κυριακή, με θέα προς τη θάλασσα.
Σταματάς (Κόττες, T/24230-91.094). Εξι ήσυχα και απλά δωμάτια πάνω από το λιμανάκι του οικισμού, τα περισσότερα με θέα στη θάλασσα.
ΤΙ ΚΑΙ ΠΟΥ ΝΑ ΦΑΤΕ
• Φρέσκα ψάρια και θαλασσινά στην Αγία Κυριακή και στο Παλαιό Τρίκερι και ψητά κρέατα στη Χώρα. Ζητήστε κρίταμα, όπου και αν βρίσκεστε (τώρα σιγά-σιγά αρχίζουν να βγαίνουν), καθώς και παραδοσιακή κρεμμυδόπιτα.
• Στη Χώρα, οι ταβέρνες Πλατάνια (T/ 6973-680.759) και Στέκι (T/ 24230-91.660)στην πλατεία και το Αγνάντι (T/ 24230-91.172) στην έξοδο του χωριού προς Αγία Κυριακή, για την εκπληκτική θέα και το συνδυασμό κρεατικών και ψαρικών.
Στην Αγία Κυριακή στις ψαροταβέρνες του Μανώλα (T/24230-91.311), στο Δίχτυ (T/ 6976-002.781) και στο Μουράγιο (T/24230-91.924). Ολες πάνω στο κύμα, με φρέσκα θαλασσινά (και πεντανόστιμη καραβιδομακαρονάδα) και ψάρια, από τα καΐκια της περιοχής.
• Στο νησί Παλαιό Τρίκερι, στο λιμανάκι, στην πλατεία του Αη Γιάννη, θα φάτε καλά στις ψαροταβέρνες Ισαλος (T/24230-55.862) και Δίαυλος (T/24230-55.210, οι ίδιοι έχουν και θαλάσσια ταξί για τη διαδρομή Αλογόπορος* – Παλαιό Τρίκερι).
• Στις Κόττες, στο λιμανάκι, θα γευτείτε φρεσκότατους μεζέδες στην ψαροταβέρνα του Χρήστου Σταματά (T/ 24230-91.094).
Τα περισσότερα ψάρια και θαλασσινά τα ψαρεύει ο κ. Χρήστος!
ΤΙ ΝΑ ΨΩΝΙΣΕΤΕ
Στον Γυναικείο Αγροτουριστικό Συνεταιρισμό Τρικερίου θα βρείτε γλυκά του κουταλιού, κουκλίτσες ντυμένες με την παραδοσιακή τρικεριώτικη φορεσιά καθώς και εργόχειρα κεντήματα. Ο συνεταιρισμός δέχεται παραγγελίες για το παραδοσιακό γλυκό του Τρικερίου, τον μπακλαβά, καθώς και για τη δημιουργία παραδοσιακών ενδυμάτων (T/ 6972-896.884).
*Θέση μεταξύ Xώρας και Aγίας Kυριακής, απ’ όπου αναχωρούν τα θαλάσσια ταξί για το νησί Π. Tρίκερι.
Κείμενο: Ντίνα Μπατζιά
