Θεσπρωτία. Μια άγνωστη όμορφη Ελλάδα

ΟΙ ΦΙΛΙΑΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣ
Οταν κοιμάσαι νωρίς, τότε ξυπνάς νωρίς, ή κάπως έτσι, λέει το τραγούδι του Κηλαηδόνη. Θα είχαμε μια πολύ γεμάτη μέρα μπροστά μας κι έτσι η «στρατιωτική» έγερση στις 6 π.μ. δεν ήταν υπερβολή. Μαζί με τον καφέ ξαναδιάβασα λίγο τις σημειώσεις και κάποια βιβλία και φυλλάδια για την περιοχή.
Η Θεσπρωτία είναι το βορειοδυτικό κομμάτι της Ηπείρου και όλος ο νομός, με πρωτεύουσα την Ηγουμενίτσα, έχει έκταση 1.515 τ.χλμ. και πληθυσμό περίπου 46.000 κατοίκους. Εδώ οι δυτικές οροσειρές της Πίνδου χαμηλώνουν σταδιακά προς τη θάλασσα σχηματίζοντας στενόμακρες κοιλάδες ανάμεσά τους και μικρές πεδιάδες στα παράλια, από τις προσχώσεις των ποταμών Καλαμά και Αχέροντα. Το κλίμα είναι πολύ ήπιο, ιδίως στα παράλια.Η οικονομία της περιοχής βασίζεται, κατά κύριο λόγο, στην αγροτική παραγωγή. Στις πεδινές εκτάσεις, στις εκβολές του Καλαμά και του Αχέροντα, καλλιεργούνται εσπεριδοειδή, καλαμπόκι, τριφύλλι, ρύζι και ακτινίδια. Στα παραποτάμια λιβάδια και στα ορεινά βοσκοτόπια αναπτύσσεται η κτηνοτροφία των αιγοπροβάτων και των βοοειδών, ενώ μεγάλη ανάπτυξη παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια ο τουρισμός, το εμπόριο και οι μεταφορές, όπου απασχολείται το 30% του ενεργού πληθυσμού του νομού.
Ξεκινήσαμε τη μέρα μας με περπάτημα μέσα στους Φιλιάτες. Αυτό, βέβαια, μετά μια μικρή επίσκεψη στο δημαρχείο για να ευχαριστήσουμε τους ανθρώπους που μας φιλοξενούσαν. Οι Φιλιάτες έχουν φαρδείς δρόμους αλλά και καλντερίμια. Υπάρχει χώρος και ο τόπος δεν σε «πνίγει», ενώ φαίνεται και μέρος ζωντανό, με κόσμο να κυκλοφορεί. Υπάρχουν και αρκετά παλιά όμορφα σπίτια. Γενικά η έδρα του μεγαλύτερου σε έκταση δήμου της Θεσπρωτίας έχει κάτι να πει. Κι επειδή είναι συνοριακή πόλη, είναι έντονη η παρουσία της αστυνομίας.
Μετά από πολλές φωτογραφίες ξεκινήσαμε για τα όμορφα και μισοερημωμένα ορεινά χωριά του Βορρά, τα χωριά της Μουργκάνας. Στα 6 χιλιόμετρα από τους Φιλιάτες, στην πλαγιά του βουνού Φαρμακοβούνι, βρίσκεται το Φοινίκι, ένας πανέμορφος γραφικός οικισμός, πραγματικό κόσμημα της περιοχής. Θεωρείται από τους καλύτερα διατηρημένους οικισμούς της Θεσπρωτίας, με πετρόκτιστα σπίτια, καμάρες και λιθόστρωτες αυλές.
Το επόμενο χωριό είναι το Γηρομέρι, στα 8 χιλιόμετρα από τους Φιλιάτες. Κτισμένο αμφιθεατρικά σε μια κατάφυτη πλαγιά, είναι γεμάτο από παλιά πέτρινα σπίτια. Θα σας θυμίσει έντονα Ζαγοροχώρι, με εξαίρεση τις κεραμοσκεπές. Το χωριό έχει ένα ιδιαίτερο έθιμο κάθε Δευτέρα του Πάσχα, οπότε οι κάτοικοι πηγαίνουν στο νεκροταφείο με μια λαϊκή ορχήστρα και παίζουν πάνω από τους τάφους τα αγαπημένα τραγούδια των θανόντων. Μας βλέπει ο παπα-Γιαννης με τις μηχανές και πλησιάζει.
«Βρε παιδιά, αν είστε δημοσιογράφοι, γράψτε κάτι γι’ αυτόν τον τόπο που συνέχεια ερημώνει».
«Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε, πάτερ».
Ελαμψε το πρόσωπό του και θέλησε να μας κεράσει ένα τσιπουράκι. Αρνηθήκαμε, γιατί ακόμα είχαμε πολύ δρόμο. Οι νέοι αφήνουν τα χωριά και πάνε στις πόλεις να κάνουν διανομές πίτσας. Παλιότερα άφηναν τα χωράφια και πήγαιναν να γίνουν θυρωροί. Τελικά, μπροστά στην ανθρώπινη βλακεία ακόμα και ο Θεός είναι αδύναμος!
Εξω από το χωριό βρίσκεται η Μονή Γηρομερίου, ένα σημαντικό εκκλησιαστικό μνημείο. Η μονή ιδρύθηκε από τον Αγιο Νείλο τον Εριχιώτη στις αρχές του 14ου αιώνα. Περνάμε διάφορους μικρούς οικισμούς και μετά τον Αμπελώνα, που πρόσφατα απέκτησε και δικό του τελωνείο (βρισκόμαστε μόλις 4 χιλιόμετρα μακριά από τα αλβανικά σύνορα), κατευθυνόμαστε προς Καμίτσιανη και Τσαμαντά.
Η Καμίτσιανη είναι ένας μικρός οικισμός, κτισμένος πάνω από τον ιστορικό ποταμό Ξάνθο και τα περιβόητα στενά του Κόζακα. Εκεί, σε μια πανέμορφη τοποθεσία βρίσκεται η ιστορική Μονή του Αγίου Γεωργίου (1613). Ο ναός αυτός, με τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες του 1789, είναι ό,τι απέμεινε από το φημισμένο μοναστήρι της Καμίτσιανης. Ο ηγούμενος του μοναστηριού από το 1898 ώς το 1927, Δαμιανός Πέσχος, υπήρξε ιστορική μορφή της περιοχής, αφού με τη συμβολή του έμειναν ελληνικά τα 16 χωριά της Μουργκάνας.
Λίγο πιο πάνω, βρίσκεται ο Τσαμαντάς, χτισμένος στους πρόποδες της Μουργκάνας, «ένα τσιγάρο δρόμος» από τα αλβανικά σύνορα. Την ονομασία του την οφείλει στη βυζαντινή οικογένεια των Τσαμαντούρων, στους οποίους δόθηκε (13ος αιώνας) ως φέουδο η περιοχή. Βρισκόμαστε 40 χιλιόμετρα από τους Φιλιάτες, σε ένα παλιό κεφαλοχώρι των 1.200 ψυχών, που σήμερα έχει πολλά ερειπωμένα πετρόσπιτα και λίγες δεκάδες κατοίκους (νομίζω 60). Παρά τη «μοναξιά» και την ερήμωση, έχει μια ιδιαίτερη ομορφιά που τονίζεται από την άγρια φύση που το τριγυρίζει. Από τη βιασύνη μας δεν επισκεφτήκαμε το μικρό λαογραφικό μουσείο. Μέσα στο αυτοκίνητο και μεταβολή για Βαβούρι και Λιες.
Το Βαβούρι είναι πανέμορφο, αλλά μισοεγκαταλελειμμένο με περίπου 10 κατοίκους. Εδώ η ερημιά είναι κάτι που «πληγώνει». Ο Λιας (ή η Λια) είναι ένα γραφικότατο χωριό μέσα στο πράσινο, πρώην μεγαλοχώρι της περιοχής, με πληθυσμό 814 κατοίκους το 1928, που ζούσαν από την κτηνοτροφία και τη γεωργία. Πολλοί τότε έφευγαν στις μεγάλες πόλεις και έκαναν το επάγγελμα του πλανόδιου κασσιτερωτή (καλατζή), μιλώντας μάλιστα και μια ιδιαίτερα συνθηματική γλώσσα, τα λεγόμεννα «καλατζίδικα» ή «αλειφιάτικα». Το χωριό έγινε γνωστό από τον Νικόλαο Γκατζογιάννη (Nicholas Gage) και το βιβλίο του «Ελένη». Στο χωριό μπορείτε να δείτε το αναστηλωμένο σπίτι της Ελένης και πολλά παλιά πέτρινα σπίτια. Στον Λια υπάρχει και ο ομώνυμος ξενώνας, μοναδικός της ευρύτερης περιοχής.
Συνεχίζουμε για Κεφαλόβρυσο και Λίστα. Και τα δύο είναι σκορπισμένα στις γύρω ραχούλες. Απ’ ό,τι έμαθα για τη Λίστα, δημιουργήθηκε το 1700 από κυνηγημένους που δεν ήθελαν να εξισλαμιστούν. Ετσι η κάθε φάρα (σόι) έπιανε μια ραχούλα κι έκανε το οχυρό της σπίτι. Υποθέτω πως και το Κεφαλόβρυσο έγινε με αυτόν τον τρόπο. Κάτω από τη Λίστα περνάμε τις πηγές της Λαγκάβιτσας, μέρος ειδυλλιακό και ιδανικό για όσους αγαπούν να ψαρεύουν την άγρια πέστροφα. Και συνεχίζουμε με νότια κατεύθυνση για την Καλλιθέα, ένα πολύ όμορφο χωριό κτισμένο στην κορυφή ενός λόφου και με εξαίρετη θέα στη γύρω περιοχή. Προς τη βορειοδυτική πλευρά του έχει τη μικρή όμορφη κοιλάδα που σχηματίζει ο ποταμός Λαγκάβιτσα και από την αντίθετη πλευρά έχει δύο λάκκους (χειμάρρους), έναν που ρέει από τις ανατολικές και έναν που ρέει από τις δυτικές πλαγιές. Οι κάτοικοι και εδώ λιγοστοί. Υπάρχει και ένας ξενώνας, αλλά εμείς τον βρήκαμε κλειστό. Ο δρόμος συνεχίζει μέσα σε δασωμένους με βελανιδιές λόφους. Επιστρέφουμε, όμως, σιγά-σιγά γιατί το σούρουπο πλησιάζει αμείλικτο. Εχουμε κάνει σχεδόν ολόκληρο κύκλο. Στο δρόμο μας είναι η Ραβενή με τα αρχαία τείχη στον παρακείμενο λόφο. Κι ενώ έχει αρχίσει και βραδιάζει, μπαίνουμε στο Κόκκινο Λιθάρι, έναν άλλον ωραιότατο οικισμό που έχει και το «Μετέωρο» της Ηπείρου, έναν κόκκινο βράχο με το εκκλησάκι του Αγίου Μηνά πάνω του.
Απέχουμε μόνο 16 χιλιόμετρα από τους Φιλιάτες πια κι έτσι δεν ανησυχώ. Επιστρέφουμε στη βάση μας για «μαμ και νάνι»!
ΚΟΚΚΙΝΟ ΛΙΘΑΡΙ, ΣΑΓΙΑΔΑ
Αλλη μια πρωινή έγερση για να πάμε πίσω να φωτογραφίσουμε το Κόκκινο Λιθάρι, κι από εκεί στη θάλασσα να δούμε τη Σαγιάδα.
Αφού ανάψαμε το κεράκι μας στον Αγιο Μηνά, γρήγορα για Σαγιάδα με τις ωραίες παραλίες, το λιμανάκι και το Δέλτα του Καλαμά πιο κάτω. Είναι ένα όμορφο, τολμώ να πω, ψαροχώρι από την παραλία του οποίου, το Σκάλωμα, μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα από τα καλύτερα ηλιοβασιλέματα της επικράτειας. Και βέβαια, στο ίδιο μέρος μπορείτε να φάτε φρεσκότατο ψάρι σε τιμές λογικές. Στο δεξί σας χέρι θα δείτε μια μικρή λιμνοθάλασσα με ιαματική λάσπη, όπου τα καλοκαίρια κάνετε δωρεάν τα λασπόλουτρά σας. Εδώ οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τα ιχθυοτροφεία, με την αλιεία, λίγο με τη γεωργία και εσχάτως με τον τουρισμό. Στο Δέλτα του Καλαμά, αφού παραμονεύουμε αρκετή ώρα, κατορθώνουμε να φωτογραφίσουμε κάποια πουλιά. Μαθαίνουμε πως είναι ένας τόπος τον οποίο επισκέπτονται παράνομα αρκετοί κυνηγοί. Μπράβο παιδιά, συγχαρητήρια.
Μετά το φωτογραφικό μας σαφάρι, έχει πάει ήδη μεσημέρι, ό,τι πρέπει για ψαράκι στο Σκάλωμα· να πάρουμε δυνάμεις για τα πεντακόσια τόσα χιλιόμετρα της επιστροφής.
ΠΩΣ ΠΑΜΕ
Οι Φιλιάτες απέχουν 17 χλμ. από την Ηγουμενίτσα στα βορειοανατολικά και 497 χλμ. από Αθήνα μέσω Ρίου – Αμφιλοχίας – Πρέβεζας. Από τη Θεσσαλονίκη μέσω Ιωαννίνων απέχουν 478 χλμ.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Φιλοξενία (Φιλιάτες, Τ/26640-41.330). Ως πρώην δημοτικός ξενώνας έχει κάποιες ατέλειες στην κατασκευή του. Κατά τ’ άλλα, υπάρχει μια ζεστή και φιλόξενη ατμόσφαιρα και εξαίρετη θέα σε όλο το χωριό. Το δίκλινο στα 40 ευρώ με πρωινό.
Λιας (Λιας Φιλιατών, Τ/26640-41.602, 6977-209.292,www.lias.gr). Πολύ όμορφος πετρόχτιστος ξενώνας, με εξαιρετική εξυπηρέτηση και καλό πρωινό. Το δίκλινο στα 45 ευρώ με πρωινό.
ΦΑΓΗΤΟ
Τα μέρη όπου δεν υπάρχει τουρισμός και οι ταβέρνες δουλεύουν με τους ντόπιους μην τα φοβάστε. Θα φάτε από «αξιοπρεπώς» και άνω. Στις δύο μέρες που καθίσαμε, δεν μπόρεσα να το ψάξω γαστρονομικά. Δεν μπόρεσα να βρω κάτι ιδιαίτερο. Στις δύο ταβέρνες των Φιλιατών φάγαμε καλά κρέατα και στο Σκάλωμα φρεσκότατο ψάρι. Ετσι, πιστεύω ότι, αν επισκεφτείτε την περιοχή, στη χειρότερη περίπτωση θα έχετε τη δική μου τύχη.

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΝΤΙΝΟΣ ΚΙΟΥΣΗΣ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΣ
http://trans.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_taxgreece_1_10/01/2012_421858