Πρέσπες Ένα ισορροπημένο οικοσύστημα

Πρέσπες Ένα ισορροπημένο οικοσύστημα

Τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και βασική πηγή πλούτου, ζωής και πολιτισμού για τους παραλίμνιους πληθυσμούς, η Μικρή κυρίως αλλά και η Μεγάλη Πρέσπα αποτελούν υγρότοπους και βιότοπους διεθνούς σημασίας.

Και χάρη στα νεροβούβαλα δεν απειλούνται πια με οικολογική καταστροφή

Πετάξτε χαρταετό στις Πρέσπες

Πρόσκληση για πέταγμα χαρταετού σε εξαιρετικό τοπίο, μακριά από τα εναέρια δίκτυα ηλεκτρισμού και τους κινδύνους που αυτά εγκυμονούν, απευθύνει για την Καθαρά Δευτέρα, ο δήμος Πρεσπών και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πρεσπιωτών.

Συγκεκριμένα, διοργανώνουν εκδήλωση στον Ναυτικό όμιλο, στην Κούλα, κοντά στον δίαυλο που ενώνει τις δύο λίμνες, η οποία θα ξεκινήσει στις 11.30 το πρωί με μουσική και τοπικά εδέσματα, γαϊτανάκι για τα παιδιά και διαγωνισμό πετάγματος χαρταετού.

Σύμφωνα μάλιστα με σχετική ανακοίνωση, εκτός από τον χώρο των εκδηλώσεων στον Ναυτικό Όμιλο, οι επισκέπτες μπορούν, αναλόγως του καιρού, να χαρούν το πέταγμα του χαρταετού στα βουνά που περιτριγυρίζουν τις λίμνες ή τους πιο εύκολα προσβάσιμους λόφους της περιοχής.

Πρόκειται για τον λόφο Αη Γιάννη κοντά στον Λαιμό, την «πρωτεύουσα» της Πρέσπας που προσφέρει εξαιρετική θέα στον κάμπο και τις δύο λίμνες, έχει το ομώνυμο εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη και χώρο για πικνικ με σαρακοστιανά. Στον Άγιο Αχίλλειο, το τοπόσημο της Πρέσπας και ένα από τα δύο κατοικημένα νησιά σε εσωτερικά ύδατα της χώρας, υπάρχει ο λόφος πάνω από τα ερείπια της βασιλικής του Αγίου Αχιλλείου όπου προσφέρεται απεριόριστη θέα στη Μικρή Πρέσπα και τον καλαμιώνα με τις αποικίες των πελεκάνων και των ερωδιών.

Τέλος, στον λόφο του Καλέ (ύψωμα Κ. Ναλπαντίδης), κοντά στο Λευκώνα στην ανατολική πλευρά των λιμνών, οι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν τη θέα στη Μικρή Πρέσπα, τα υγρά λιβάδια της παραλίμνιας ζώνης, το βιδρονήσι και τον κάμπο των Πρεσπών όπου παράγονται τα φημισμένα φασόλια.

Κάποιοι έχουν πει ότι οι Πρέσπες ανήκουν στα πουλιά. Κάποιοι οι οποίοι αγαπούν τα πουλιά, τη Φύση και το μεγαλειώδες οικοσύστημα που δημιούργησαν οι αιώνες στην καρδιά των Βαλκανίων το είπαν αυτό. Κάνουν λάθος, όμως… Οι Πρέσπες, μια απίθανη κοιτίδα της άγριας ζωής, κατοικημένη εδώ και πολλούς αιώνες, ανήκουν και στους ανθρώπους τους! Και το αποτέλεσμα είναι μοναδικό και γοητευτικό. Γι’ αυτό και κανείς δεν γίνεται να δει το τοπίο των Πρεσπών χωρίς την ανθρώπινη παρουσία. Γιατί μαζί προχώρησαν και δεν γίνεται να χωρίσουν…

Η συννεφιά είναι βαριά αυτό το πρωινό. Το χιονόνερο χτυπάει ρυθμικά τη λαμαρίνα του τζιπ και μέσα από τη θολούρα των τζαμιών διακρίνεται ένας ψαράς, με κίτρινη γυαλισμένη από το νερό νιτσεράδα, να αγκομαχάει στους μόλους των Ψαράδων κουβαλώντας το βαρύ τελάρο με τα χρυσοκόκκινα γριβάδια. Το ψάρεμα πήγε καλά, όπως συμβαίνει συνήθως, απ’ ό,τι λένε οι ψαράδες. «Τα γριβάδια της Μεγάλης Πρέσπας είναι τα πιο νόστιμα, ενώ στη Μικρή έχουν μια μυρωδιά από χώμα», μου λέει ο Γερμανός, ο οποίος προμηθεύεται ψάρια για την ταβέρνα του. Τα ψάρια υπάρχουν άλλωστε πια σε αφθονία γιατί τα τελευταία χρόνια, και ιδίως την άνοιξη, ξαναβρίσκουν τα υγρά λιβάδια με τη χαμηλή υγρόφιλη βλάστηση όπου και γεννούν τα αυγά τους. Τα υγρά λιβάδια της Πρέσπας είναι ένας σημαντικός υγροβιότοπος, που περιορίστηκε όμως αρκετά όταν άρχισαν να αυξάνονται οι καλαμιώνες. Και όταν πληθαίνει το καλάμι, λιγοστεύει το ψάρι. Ολοι το γνωρίζουν αυτό. «Πρέπει να καούν καλαμιώνες για να γεννήσουν τα ψάρια», υποστηρίζει ο Τάκης Τρυφωνίδης, ο οποίος είναι ψαράς στη Μικρολίμνη.

Γιατί πληθαίνουν όμως οι καλαμιώνες; Γιατί άλλαξαν οι ανθρώπινες δραστηριότητες και κανείς δεν κόβει πια καλάμια για να τα χρησιμοποιήσει για στέγες, καρέκλες, καλάθια ή ζωοτροφές. Ακόμη και οι ψαράδες, που με τις ασχολίες τους βοηθούσαν στο να διατηρείται η ισορροπία στα υγρολίβαδα, λιγόστεψαν μαζί με τους κτηνοτρόφους. Σχεδόν όλοι στις Πρέσπες, από τη δεκαετία του ’80 στράφηκαν στην εντατική μονοκαλλιέργεια του φασολιού. Γι’ αυτό και οι καλαμιώνες αυξήθηκαν και τα υγρά λιβάδια χάθηκαν. Λόγω της αυξημένης βλάστησης τα γριβάδια δεν είχαν πού να γεννήσουν τα αυγά τους και τα πουλιά δεν είχαν πού να κυνηγήσουν τη λεία τους, γι’ αυτό και η άγρια ζωή στις Πρέσπες λιγόστεψε, κινδύνεψε…

Ακούμε την ακατάληπτη γλώσσα του Αγκίμ και του Αρμπέτ, βοσκών από την Κορυτσά, που φωνάζουν με στοργή «Ιιιιι…κρρρπππιιιι… μπρ μπρ μπρ…» στα βουβάλια τους καθώς τα βόσκουν στα λιβάδια της Κούλας. Πλησιάζουμε τα μεγάλα μαύρα ζώα με τα εντυπωσιακά κέρατα και η σκέψη μου ταξιδεύει στον Χέμινγουεϊ και το μυθιστόρημά του Οι Πράσινοι Λόφοι της Αφρικής. «Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών έφερε τα βουβάλια από την Κερκίνη το 1997, στο πλαίσιο ενός προγράμματος για τη διαχείριση της παραλίμνιας ζώνης», μας εξηγεί ο Λάζος Νικολάου, οικοξεναγός της Εταιρίας. «Ξεκινήσαμε με 7 ζώα και σήμερα είναι κάπου 90». Τα βουβάλια βόσκουν τους καλαμιώνες, πατούν τον τόπο, συνθλίβουν τα καλάμια κι έτσι αφήνουν ελεύθερα τα υγρολίβαδα να πλημμυρίσουν την άνοιξη και να αρχίσει ο κύκλος της ζωής με τα γριβάδια και τα πουλιά. Η βόσκηση με τα βουβάλια, η ελεγχόμενη κοπή και η συνολική διαχείριση των καλαμιώνων ξαναζωντάνεψε τα υγρολίβαδα, πολλαπλασίασε τα ψάρια και ξανάφερε στον τόπο τα πουλιά.

Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών βρίσκεται πίσω από τη σωτήρια αυτή παρέμβαση. «Αλλη μια οικολογική οργάνωση;», θα αναρωτιέστε – και δίκαια. Ισως μάλιστα έχετε διαβάσει για τις διάφορες περιβαλλοντικές ομάδες που κατά καιρούς έρχονταν, μελετούσαν και διατύπωναν ποικίλες απόψεις στις Πρέσπες. «Αυτό γινόταν ώς το ’90. Μετά δημιουργήθηκε η Εταιρία, σταματήσαμε για πέντε χρόνια να διατυπώνουμε απόψεις, ερευνούσαμε. Ομως το κακό είχε γίνει», μας τονίζει η Μυρσίνη Μαλακού, διευθύντρια της Εταιρίας. «Ο κόσμος έγινε καχύποπτος απέναντι στις οικολογικές οργανώσεις, ακούστηκαν ακραίες απόψεις. Οι μεν ήθελαν να διώξουν τους δε. Σήμερα λέμε ότι η μεγάλη πρόκληση είναι να συνεχίσουμε να έχουμε την παρουσία ανθρώπων στις Πρέσπες, χωρίς αυτό να σημαίνει καταστροφή. Εξάλλου, μεγάλο μέρος της βιοποικιλότητας οφείλεται στον άνθρωπο…» Σήμερα οι ντόπιοι γνωρίζουν για τον οικολογικό πλούτο της Πρέσπας. «Μας αντιμετωπίζουν με λιγότερο προβληματισμό, υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αλλά δεν συμφωνούμε πάντα, όπως π.χ. για το κυνήγι, για το οποίο διαφωνούμε»

Στο φυλάκιο της Κούλας ο φαντάρος καπνίζει κοιτώντας τα αμάξια να περνούν μέσα από τα θαμπωμένα από την παγωνιά γυαλιά του. Λίγο πιο πέρα, στην ησυχία του κρύου νερού, λουφάζουν τα πουλιά. Ενας πολύχρωμος θορυβώδης και σιωπηλός μαζί κόσμος πλημμυρίζει τους κίτρινους καλαμιώνες, τις νησίδες, τα υγρολίβαδα. Λευκοτσικνιάδες, αργυροπελεκάνοι, κορμοράνοι, λαγόνες, ερωδιοί, σταχτόχηνες, σκουφοβουτηχτάρια, νυχτοκόρακες, πορφυροτσικνιάδες, ποταμογλάρονα, χαλκόκοτες (που ξαναγύρισαν έπειτα από χρόνια εξαφάνισης!), κρυπτοτσικνιάδες, καλαμόκιρκοι, πάπιες κάθε είδους, μουστακογλάρονα: μια νέα γλώσσα για μας, ένα λεξικό της ανεμπόδιστης Φύσης. Ενα τροπικό σύμπαν από πολύχρωμα φτερά, μακριά πόδια, γαμψά νύχια, μακριά ράμφη, πλακουτσωτές μύτες, ζαρωμένες μεμβράνες, κόκκινα λαμπερά μάτια, μαύρα στιλπνά λοφία, ένας πλανήτης πνιγμένος σε μιαν απόκοσμη μουσική από κρωξίματα, κελαηδίσματα, σφυριξιές, κραυγές, πιπινίσματα, τρίλιες. Μια γλώσσα με χίλια σημάδια κι ακόμη τόσο, μα τόσο άγνωστη σε μας… Σταματώ για να τραβήξουμε φωτογραφίες και ξεφυλλίζω τα φυλλάδια της Εταιρίας. Μόνο εδώ και στο Δέλτα του Δούναβη φωλιάζουν μαζί ροδοπελεκάνοι και αργυροπελεκάνοι. Πουθενά αλλού στην Ευρώπη! Οι αργυροπελεκάνοι δε, μετά την προστασία και τη διαχείριση της περιοχής αριθμούν εδώ 1.100 ζευγάρια – έχουν στήσει δηλαδή τη μεγαλύτερη αναπαραγωγική αποικία τους στον κόσμο! Κοιτώ με τον πιο μεγάλο μου τηλεφακό και με το ανάλογο δέος τα πανέμορφα και αρχαία αυτά πλάσματα που φτεροκοπούν στις καλαμιές.

Η Πρέσπα είναι αναμφίβολα ένας από τους πιο γοητευτικούς τόπους της Ελλάδας και συνάμα ένα από τα πιο ευαίσθητα οικοσυστήματα. Ομως αυτός ο τόπος, πέρα από την ομορφιά και την ανάγκη του για προστασία, έχει κάτι το ιδιαίτερο. Είναι ένας τόπος που διδάσκει μέτρο και σεβασμό στη ζωή με αυτήν την έξοχη ισορροπία που τα χρόνια δημιούργησαν ανάμεσα στον άνθρωπο και τη Φύση. Ισως αυτή η σχέση να είναι το σημαντικότερο που πρέπει πια να διαφυλαχθεί στην Πρέσπα. Και να είναι το μικρό αντίδωρο σε κάθε δυνητικό επισκέπτη αυτής της μαγεμένης υδάτινης λεκάνης, που τριγυρίζουν ψηλά αδυσώπητα βουνά. Και οι πελεκάνοι θα ψαρεύουν μαζί με τους ανθρώπους τα γριβάδια και τα τσιρόνια. Τα πουλιά θα πετούν πάνω από τις φασολιές και θα βόσκουν μέσα τους, χωρίς να ψοφάνε από τα νιτρικά λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα. Τα μεγαλομάτικα νεροβούβαλα θα τρώνε τις καλαμιές και θα προετοιμάζουν με τα βαριά τους βήματα το ανοιξιάτικο… μαιευτήριο των ψαριών και τα υγρά βοσκοτόπια των μυριάδων φτερωτών πουλιών. Το Βυζάντιο, σαν μια χρυσή ανάμνηση, θα λάμπει στα ασκηταριά και τις μισοβουλιαγμένες στη μακεδονίτικη μαύρη λάσπη εκκλησούλες. Ολα αυτά είναι Πρέσπες. Και τα πουλιά και οι άνθρωποι. Και αυτή η σχέση μάς αφορά πολύ πιο πέρα από τους νόμους που τη φυλάνε. Μας αφορά και ως ανθρώπους. Σώζοντάς την, σώζουμε τον πολιτισμό και την ομορφιά. Μμμ, μύρισε γριβάδι στα κάρβουνα. Και ο Γερμανός φωνάζει στο τραπέζι…

Ο Εθνικός Δρυμός Πρεσπών δημιουργείται το 1974 και ο πυρήνας του (4.900 στρέμματα) περιλαμβάνει τη Μικρή Πρέσπα και τις παραλίμνιες εκτάσεις.Εντός των οριών του Δρυμού συγκαταλέγονται τα ελληνικά τμήματα των δύο λιμνών και μέρη από τα βουνά Βαρνούντας και Τρικλάριο. Στο Δρυμό 11 είδη ψαριών (8 ενδημικά!), 22 είδη ερπετών, πάνω από 45 είδη θηλαστικών και πάνω από 260 είδη πουλιών (τα 14 είδη φωλιάζουν εδώ!). Ανάμεσα τους οι διάσημοι πελεκάνοι, η προστασία των οποίων ήταν από τους βασικούς λόγους δημιουργίας του Δρυμού.

Η τεχνική της βόσκησης των καλαμιώνων με βουβάλια, που εφαρμόζεται στις Πρέσπες, είναι από τους καλύτερους τρόπους για να διατηρηθούν και να παραμείνουν υγιή τα υγρολίβαδα. Τα λιβάδια αυτά είναι σημαντικός βιότοπος (για τα πουλιά και τα ψάρια), ο οποίος όμως περιορίστηκε πολύ όταν άρχισαν να αναπτύσσονται οι καλαμιώνες. Η βόσκηση των βουβαλιών στους καλαμιώνες είναι πολύ αποτελεσματικότερη τόσο από το ομοιόμορφο κόψιμο των καλαμιών όσο και από το κάψιμο (που επιβαρύνει με στάχτες τη λίμη). Όταν τα βουβάλια αυξάνονται πολύ, η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών οδηγεί ένα μέρος στην κατανάλωση (οι προνοητικοί παραγγέλνουν το εύγευστο κρέας καιρό πριν!).

Πληροφορίες: Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (Τ/23850-51.211, www.spp.gr) διοργανώνει οικοξεναγήσεις και παρατήρηση πουλιών στην περιοχή.

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΙΟΡΔΑΝΟΓΛΟΥ