Λάμπεια Όρη. Μια απόδραση στα ορεινά της Ηλείας θα μας αποκαλύψει τις γραφικές γειτονιές της Λαμπείας ή Δίβρης, με τα περήφανα αρχοντικά, τις πέτρινες βρύσες, το πυκνό ελατοδάσος και το Διβριώτικο ποτάμι, ενώ σε απόσταση αναπνοής από εδώ μας περιμένει και το μοναδικό δρυοδάσος της Φολόης
Φωλιασμένη στις κατάφυτες πλαγιές των Λαμπείων Ορέων, που ανήκουν στον ορεινό όγκο του Ερύμανθου (Ωλονού), η Λαμπεία (ή Δίβρη) ξεδιπλώνει την ιδιαίτερη γοητεία της στις επτά γραφικές γειτονιές της, που σχηματίζονται σε διαφορετικά επίπεδα, σε υψόμετρο από 800 έως 950. Βρισκόμαστε στο βορειοδυτικό άκρο του νομού Ηλείας, στα όρια των νομών Αρκαδίας και Αχαΐας. Και όπως μας «σιγοψιθυρίζει» η μυθολογία, στις δασωμένες πλαγιές και στα βαθύσκιωτα φαράγγια των βουνών που την περιβάλλουν περιδιάβαιναν σε καιρούς αλλοτινούς ο τραγόμορφος θεός Παν και η συνοδεία του.
Εδώ έχει τις πηγές του και ο ποταμός Ερύμανθος, ορμητικός, πανέμορφος και «ιχθυόης», όπως αναφέρεται από τον Παυσανία, φυσικό σύνορο μεταξύ της Ηλείας και της Αρκαδίας. Στα νερά του ψαρεύονται πέστροφες, ενώ πολλά σημεία του είναι ιδανικά για καγιάκ και ράφτινγκ. Οι παραπόταμοί του περνάνε μέσα από τα χωριά Δίβρη, Ορεινή και Αστρά. Το Διβριώτικο ποτάμι, το Νουσαϊτικό ποτάμι και το Μοστενιτσάνικο ρέμα χύνονται στον Ερύμανθο, για να ακολουθήσουν μαζί το υδάτινο ταξίδι τους μέχρι τον Αλφειό, το μεγάλο ζωογόνο ποτάμι της Ηλείας. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ένας από τους Αθλους του Ηρακλή, η «σύλληψη του ερυμάνθιου κάπρου», συνδέεται άμεσα με το ποτάμι. Πιθανόν, ερμηνεύοντας το μύθο, ο «κάπρος» να συμβολίζει τον ποταμό Ερύμανθο, που με τα ορμητικά νερά του κατέστρεφε τις καλλιέργειες της περιοχής.
ΣΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΟΥ ΧΘΕΣ
Σε παλαιότερους καιρούς, τούτος ο τόπος υπήρξε, δημογραφικά και οικονομικά, ακμαία κοινότητα. Σημαντικό μνημείο της αποτελεί η βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Τριάδας του 12ου αιώνα (κατ’ άλλους, 6ου αιώνα), με εξαιρετικές αγιογραφίες, στο μαχαλά Κρουστάδες. Αναφορά της Δίβρης ανακαλύπτουμε σε χειρόγραφο σημείωμα του 1533 στη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων (αναφέρεται ως «Μεγάλη Δίβρι Μορέος»)
Στην Επανάσταση του 1821, οι Διβριώτες πλήρωσαν με το αίμα τους το τίμημα της λευτεριάς (πολλοί έπεσαν στην ιστορική μάχη στο Πούσι). Οι νερόμυλοι που λειτουργούσαν στο Διβριώτικο ποτάμι μετατράπηκαν σε μπαρουτόμυλους, για τις ανάγκες του Αγώνα, όπως και στη Δημητσάνα. Μετά την απελευθέρωση, ο νερόμυλος του Γ. Κοσμόπουλου μετατράπηκε σε «εργοστάσιο» παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, που έφερε το φως στη Δίβρη το 1930.
Η Δίβρη αξιώθηκε να γνωρίσει ημέρες ακμής μετά την απελευθέρωση και από το 1835 ώς το 1912 υπήρξε πρωτεύουσα του Δήμου Λαμπείας (με 14 χωριά). Τα χρόνια εκείνα ήταν σημαντικό οικονομικό, πολιτιστικό και διοικητικό κέντρο. Για μικρό διάστημα, από το 1835, ήταν πρωτεύουσα της επαρχίας Διποταμίας. Εδώ, το 1828, λειτούργησε το πρώτο σχολείο της Ηλείας (ένα από τα πρώτα της Ελλάδας). Αδιάψευστοι μάρτυρες της ευημερίας εκείνων των χρόνων παραμένουν τα περήφανα αρχοντικά της, οι επιβλητικές εκκλησίες, τα ιστορικά μοναστήρια και οι πέτρινες πηγές.
Σήμερα, η Λαμπεία ή Δίβρη υπάγεται στο Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας.
ΒΟΛΤΑ ΣΤΙΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ
Για να ανακαλύψουμε τις ιδιαίτερες γωνιές της, πρέπει να περπατήσουμε αρκετά, αφού είναι χωρισμένη σε επτά μαχαλάδες (γειτονιές), ψηλά στις πλαγιές ή κάτω στο ρέμα: την Αγορά, τον Πέρα Μαχαλά, τους Κρουστάδες, τους Καρυανάδες, τους Λαζαράδες, τους Βασιλαίους και τους Περδικαράδες. Κάθε μαχαλάς έχει δική του εκκλησία και κοινωνική ζωή. Ο κεντρικός δρόμος (η Αγορά) χωρίζει στα δύο τον οικισμό. Εδώ βρίσκονται τα μαγαζιά, τα καφενεία, οι ταβέρνες, τα κρεοπωλεία με ντόπια καλά κρεατικά, αφού η κτηνοτροφία είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη.
Η αρχιτεκτονική των σπιτιών είναι χαρακτηριστική στα παλιά αρχοντικά: πετρόχτιστα διώροφα ή τριώροφα σπίτια, με κατώι, μεσιανό και ανώι, ενώ η στέγη είναι τετράριχτη με κεραμίδια. Χαρακτηριστικά είναι τα ξύλινα μπαλκόνια με πλέγμα. Ο ήχος του νερού που τρέχει από τις πέτρινες βρύσες και το Διβριώτικο ποτάμι μάς συντροφεύει σε κάθε βήμα. Πιο γνωστές βρύσες είναι του Μοριού, του Γαβροβίκου και του Κοσμόπουλου.
Περπατώντας στη Δίβρη, μας εντυπωσιάζουν το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου και το Παρθεναγωγείο, το σημερινό Γυμνάσιο – Λύκειο της Λαμπείας, δωρεές του εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού. Από τα παλιά αρχοντικά ξεχωρίζουν το Πετραλαίικο (1850), το Στεφανοπούλειο (1860) και το Αντωναίικο (1840). Αξίζει να κατεβούμε με τα πόδια στη Λαγκάδα και από τα Πετραλαίικα να φτάσουμε στο Διβριώτικο ποτάμι και στον μπαρουτόμυλο του Κουτσόπουλου. Αξίζει, επίσης, να ανεβούμε στις γειτονιές του Πέρα Μαχαλά, για να φτάσουμε μέχρι την Αγία Μαρίνα, από όπου η θέα συγκλονίζει. Από τον Πέρα Μαχαλά ξεκινά το μονοπάτι που φτάνει στο «Πάνω Μοναστήρι» και τον Αγιο Παντελεήμονα. Αξίζει να επισκεφτούμε τους Κρουστάδες και το περίφημο Λοζίσο, ένα κατάφυτο ξέφωτο με πανοραμική θέα.
Εκτός από το ναό της Αγίας Τριάδας, σημαντικοί είναι οι ναοί του Αγίου Νικολάου (Μητρόπολη της Δίβρης) στους Περδικαράδες, της Αγίας Μαρίνας στην κορυφή του Πέρα Μαχαλά με το ψηλό καμπαναριό, του Αγίου Δημητρίου στους Καρυανάδες, των Αγίων Αναργύρων στους Κρουστάδες, του Αγίου Κωνσταντίνου (η εκκλησία της Αγοράς και των Περδικαράδων), των Αγίων Ταξιαρχών στους Λαζαράδες, της Παναγίτσας και του Αγίου Βασιλείου στους Βασιλαίους.
Στην είσοδο του χωριού (από Πύργο), στη ρεματιά, βρίσκεται η Κάτω Μονή Δίβρης, που ιδρύθηκε από τους μοναχούς της Πάνω Μονής το 1700. Εδώ υπάρχουν τρία παρεκκλήσια: του Αγίου Στεφάνου, της Αγίας Ελένης και των Ταξιαρχών.
ΣΤΟ ΕΛΑΤΟΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΧΡΥΣΟΠΗΓΗΣ
Με το αυτοκίνητο (ή με τα πόδια σε μία ώρα) θα διανύσουμε 3 χλμ. για να φτάσουμε στη Μονή της Παναγιάς Χρυσοπηγής (Πάνω Μοναστήρι). Ο δρόμος είναι ασφαλτοστρωμένος στην αρχή και μετά βατός χωματόδρομος. Τα έλατα «φλερτάρουν» με τα τελευταία σπίτια στις πιο ψηλές γειτονιές της Δίβρης και η θέα είναι μαγευτική. Επιβάλλεται μια στάση στο εκκλησάκι του Αη Γιάννη. Η μονή είναι φωλιασμένη στα έλατα και ο μόνος ήχος που «διακόπτει» τη σιωπή του δάσους είναι το κελάηδημα των πουλιών. Είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή και γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Εικάζεται ότι ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα και το καθολικό της έχει εξαιρετικές τοιχογραφίες. Εδώ, κατά την Επανάσταση, έβρισκαν καταφύγιο οι «κλέφτες» του Ωλονού, ενώ ο ηγούμενος της μονής, Παΐσιος Σκανδάμης, υπήρξε και οπλαρχηγός. Φεύγοντας, μπορούμε να συνεχίσουμε τη διαδρομή μας μέχρι τον Αγιο Παντελεήμονα και το χωριό Αστράς. Απέναντι από τον Αστρά, σε πετρώδη πλαγιά, βρίσκεται το «Ασκητήριο ή Σκήτη της Νουσάς».
Προτού ξεκινήσουμε για τη Μονή Παναγιάς Χρυσοπηγής, καλό είναι να επικοινωνήσουμε με τον πατέρα Ιωακείμ (Τ/26240-81.263).
ΣΤΟ ΔΡΥΟΔΑΣΟΣ ΤΗΣ ΦΟΛΟΗΣ
Μια όμορφη διαδρομή (20 χλμ.) θα μας φέρει από τη Λαμπεία στα χωριά Φολόη, Λάλα και Κούμανι. Η έκπληξη που μας περιμένει είναι το μαγευτικό αυτοφυές δρυοδάσος της Φολόης, μοναδικό στα Βαλκάνια, που καλύπτει μια έκταση 218.000 στρεμμάτων, ενταγμένη στο δίκτυο Natura 2000. Σε όλο το δάσος κυριαρχεί η ευθύκορμη βελανιδιά (ο λαός την ονόμασε «Κάπελη», που σημαίνει «πυκνό δάσος»). Πλούσια είναι και η πανίδα του. Επιβάλλεται μια επίσκεψη στο Περιβαλλοντικό Μουσείο της Φολόης, για να ενημερωθούμε.
Αξίζει επίσης να περπατήσουμε κάτω από τις πανύψηλες δρυς, οι κορυφές των οποίων μοιάζουν να «συνομιλούν» με τον ήλιο. Στα «πόδια» τους, τα πεσμένα φύλλα στρώνουν χρυσοπόρφυρο χαλί. Υπάρχουν σηματοδοτημένοι δρόμοι, ιδανικοί για ιππασία και ποδηλασία.
Συνεχίζοντας την ανάγνωση της μυθολογίας, ανακαλύπτουμε πως κατά την αρχαιότητα η δρυς ήταν αφιερωμένη στον Δία και εθεωρείτο έμβλημα δύναμης. Τη συσχέτιζαν με τις Δρυάδες Νύμφες, που κατοικούσαν μέσα στα δέντρα, χαίρονταν με τη βροχή, έκλαιγαν όταν οι βελανιδιές δεν είχαν φύλλα και πέθαιναν όταν το δέντρο κοβόταν. Γι’ αυτόν το λόγο απαγορευόταν η ξύλευση του δάσους. Σε τούτο το μαγικό δάσος ζούσαν επίσης οι Κένταυροι, με αρχηγό τον Φόλο (στον οποίο οφείλει και το όνομά του). Κάποια στιγμή, προσκεκλημένος του ήταν ο Ηρακλής, και ο Φόλος προσέφερε στον φιλοξενούμενό του το καλύτερο κρασί, το οποίο όμως πήρε από το κοινό πιθάρι των Κενταύρων. Εκείνοι θύμωσαν και όρμησαν εναντίον τους. Τότε, ο Ηρακλής τούς σκότωσε με τα φαρμακερά του βέλη.
Φεύγοντας από τη Φολόη, συνεχίζουμε για το Λάλα. Στη διαδρομή θα συναντήσουμε στα δεξιά μας ηρώο για την ιστορική μάχη στη θέση Πούσι. Απέναντι, ο δρόμος οδηγεί στο εκκλησάκι της Ανάληψης. Από το χωριό Λάλα ο δρόμος κατευθύνεται στην Αρχαία Ολυμπία.
Μια άλλη όμορφη διαδρομή θα μας φέρει από τις Μηλιές στο δρόμο για το χωριό Νεράιδα, σε ένα κατάφυτο σημείο με πολλά νερά. Εδώ βρίσκονται οι πηγές του Ενιπέα (παραπόταμος του Αλφειού). Ενας πέτρινος νερόμυλος στέκει στη ρεματιά με το ποτάμι, κάτω από τα αιωνόβια πλατάνια. Σε κάποιο σημείο θα δούμε και τη «Νεραϊδοσπηλιά», που είναι καλυμμένη με φυτά και τα νερά στάζουν παντού.
ΕΞΟΡΜΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΡΕΙΝΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΤΡΙΠΟΤΑΜΑ
Σε κοντινή απόσταση από τη Λαμπεία βρίσκεται το γραφικό χωριό Ορεινή (ή Μοστενίτσα), στο δρόμο προς τα Τριπόταμα. Θα επισκεφτούμε τον Αη Γιάννη Μοστεμίτσας, δίπλα στο παλιό εκκλησάκι του Αη Γιάννη του Θεολόγου (1850), σε υψόμετρο 1.250. Στο κέντρο του χωριού θα ξεκουραστούμε στην περιοχή του Μύλου και της Νεροτριβής. Στον βυζαντινό ναό του Αγίου Γεωργίου λέγεται ότι ορκίζονταν οι Τέκτονες ιππότες.
Συνεχίζοντας, θα φτάσουμε στα Τριπόταμα, στη συμβολή των νομών Ηλείας, Αχαΐας και Αρκαδίας και των τριών ποταμών (Αροάνιου, Σειραίου και Ερύμανθου). Εδώ βρίσκεται ένα εντυπωσιακό πέτρινο γεφύρι. Στρίβοντας αριστερά, θα φτάσουμε στα ερείπια της Αρχαίας Ψωφίδας, όπου θα δούμε απομεινάρια του πελασγικού τείχους και το ιστορικό Καστρομοναστήρι της Παναγίας (Κοίμηση της Θεοτόκου).
Επιστροφή στη Λαμπεία και ώρα για ξεκούραση και καλό φαγητό. Στις ταβέρνες του χωριού θα απολαύσουμε ντόπια κρεατικά στα κάρβουνα, νόστιμα μαγειρευτά και… εξαιρετικό μπακλαβά. Θα τσουγκρίσουμε τα ποτήρια μας με μυρωδάτο κρασί ή τσίπουρο. Τις κρύες νύχτες το πότζι (βραστό τσίπουρο με ζάχαρη ή μέλι) είναι ό,τι πρέπει!
ΠΩΣ ΠΑΜΕ
Για να φτάσουμε στη Λαμπεία (ή Δίβρη) από Αθήνα, θα κινηθούμε με το αυτοκίνητό μας στον εθνικό δρόμο Κορίνθου – Τρίπολης. Περνάμε τη Σήραγγα του Αρτεμισίου και στον κόμβο Νεστάνης στρίβουμε δεξιά για Λεβίδι – Βυτίνα. Μετά το Λεβίδι, στη διασταύρωση της Βλαχέρνας, στρίβουμε δεξιά, στο δρόμο για Τριπόταμα και Πάτρα (δρόμος 111). Μετά τα Τριπόταμα, φτάνουμε στη Λαμπεία. Αθήνα – Λαμπεία: 240 χλμ. Η Λαμπεία απέχει από τον Πύργο (μέσω Ολυμπίας) 60 χλμ. και από την Πάτρα 85 χλμ.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Λάμπεια Ορη (Λαμπεία ή Δίβρη, Τ/26240-81.323, 6972-092.563, 6944-534.045, www.lampeia-ori.gr). Ενα πετρόχτιστο ξενοδοχείο στην είσοδο του χωριού, με 22 λιτά δωμάτια με δικό τους μπαλκόνι και θέα πάνω από το Διβριώτικο ποτάμι
Ορεινό Σεργιάνι (Λαμπεία ή Δίβρη, Τ / 6981727051, 6972-501.567). Περιποιημένο συγκρότημα με ενοικιαζόμενα δωμάτια, μέσα στο πράσινο
Ξενώνας Δρυάδες (Λάλας, Τ/6937-615.460). Καλοφτιαγμένο συγκρότημα με οκτώ στούντιο
ΦΑΓΗΤΟ
• Το Μπαλκόνι (Λάμπεια ή Δίβρη, Τ/26240-81.234). Καλή ταβέρνα, με υπέροχη θέα, ντόπια κρεατικά στη σχάρα και νόστιμα μαγειρευτά.
• Ο Μωριάς (Λάμπεια ή Δίβρη, Τ/26240-81.333). Ψησταριά με καλά κρεατικά στα κάρβουνα, γίδα βραστή, φασολάδα και αρνάκι στο φούρνο.
• Οι Κένταυροι (Φολόη, Τ/26240-62.010). Θα δοκιμάσετε παραδοσιακές πίτες, σπετζοφάι, κοτόπουλο κοκκινιστό με χυλοπίτες και κρεατικά ντόπιας παραγωγής στη σχάρα.
• Το Δάσος (Κούμανι, Τ/26240-61.844). Θα δοκιμάσετε νόστιμες τυρόπιτες, μοσχαρίσια μπριζόλα, παστό χοιρινό, λουκάνικα χωριάτικα.
• Ερύμανθος (Κούμανι, Τ/26240-61.356). Για χοιρινές μπριζόλες και παϊδάκια στα κάρβουνα, κόκορα κοκκινιστό με χοντρά μακαρόνια, χόρτα του βουνού.
• Ο Νόστος (Πέρσαινα, Τ/26240-61.120). Για κρεατικά ντόπιας παραγωγής στη σχάρα, καλά μαγειρευτά, χωριάτικο λουκάνικο.
• Παναγόπουλος Παναγιώτης (Λάλας, Τ/26240-41.224). Θα δοκιμάσετε αρνάκι γκιούλμπασι και κόκορα κοκκινιστό με χοντρά μακαρόνια.
ΑΓΟΡΕΣ
Φρέσκα κρέατα ντόπιας παραγωγής, χωριάτικα λουκάνικα, καλά ντόπια τυροκομικά (βαρελίσια φέτα), εξαιρετικό μέλι, καρύδια, όσπρια κ.ά.
ΚΕΙΜΕΝΟ: IΩΑΝΝΑ ΠΑΡΑΒΑΛΟΥ
