Καστοριά Σαν ζωγραφιά!
Μία από τις ωραιότερες πόλεις, όχι μόνο της Δυτικής Μακεδονίας, αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας, μας υποδέχεται στα καλντερίμια με τα παλιά αρχοντικά και τις όχθες της ομώνυμης γραφικής λίμνης, αποτελώντας συγχρόνως ιδανικό ορμητήριο για γνωριμία με τη γύρω περιοχή.
«Μια ζωγραφιά πάνω στη λίμνη!» Ετσι τη χαρακτήρισε μια αγαπητή φίλη την πρώτη φορά που αντίκρισε την Καστοριά να ξεπροβάλλει από μακριά. Και δεν είχε άδικο. Πραγματικά, είναι σαν πίνακας ζωγραφικής. Είναι χτισμένη στο «λαιμό» μιας χερσονήσου της λίμνης, σε υψόμετρο 620. Παρότι είναι πατρίδα της μητέρας μου, πιστεύω ότι είμαι απόλυτα αντικειμενικός όταν τη χαρακτηρίζω μία από τις ωραιότερες πόλεις της Ελλάδας. Τη θυμάμαι πολύ αμυδρά κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Πολλές εκκλησίες, μεγάλα αρχοντικά σπίτια, και αυτό που θυμάμαι πιο έντονα είναι ένας τεράστιος γουλιανός που είχαν βγάλει οι ψαράδες και σπαρταρούσε στην παραλία.
Ξαναπήγα στην Καστοριά έπειτα από πολλά-πολλά χρόνια, το 1997. Η πόλη φαινόταν πιο νοικοκυρεμένη, με άλση και πλατείες με γκαζόν, με άπειρες βιοτεχνίες και οικοτεχνίες γουναρικών, με αμέτρητες διαφημιστικές επιγραφές σε κυριλλικό αλφάβητο, με μια λίμνη σχεδόν πεντακάθαρη, με αρκετά αρχοντικά σχεδόν ετοιμόρροπα και με νεοελληνικότατες πολυκατοικίες, που είχαν όμως κεραμίδια στις στέγες.
Σκεφτείτε απλώς ότι η πρώτη πολυκατοικία στην Καστοριά χτίστηκε το 1972. Αυτό, ωστόσο, που μου έμεινε από εκείνη την επίσκεψη ήταν το μεγάλο κοπάδι από χήνες που περνούσε τον παραλιακό δρόμο από τη διάβαση, για να πάει να βοσκήσει στο γκαζόν της νησίδας. Από τότε έχω επισκεφτεί πολλές φορές την Καστοριά. Στην τελευταία μου επίσκεψη με την Κατερίνα, παρατήρησα ότι έχουν μειωθεί σημαντικά οι επιγραφές με το κυριλλικό αλφάβητο, τα περισσότερα αρχοντικά έχουν αναστηλωθεί και η πόλη επεκτείνεται προς τα βορειοανατολικά.
Η πόλη έχει 74 εκκλησίες και περίπου 140 αρχοντικά, όλα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα των 17ου και 18ου αιώνα. Ο πλούτος της προήλθε από τη γούνα και τους τεχνίτες της, που ήταν γνωστοί ήδη από τα βυζαντινά χρόνια. Στην τουρκοκρατία η ζήτηση για γούνες ήταν μεγάλη, καθώς οι Τούρκοι αγαπούσαν τα γούνινα πολυτελή ρούχα, αλλά και οι στολές των αξιωματικών είχαν γούνινα κομμάτια. Αρχικά χρησιμοποιούσαν δέρματα από ολόκληρα ζώα, αργότερα όμως, όταν τον 18ο αιώνα παρουσιάστηκε έλλειψη ζώων, οι Καστοριανοί άρχισαν να φτιάχνουν θαυμάσια ρούχα από αποκόμματα. Το κέντρο εμπορίας της γούνας ήταν η Λειψία, όπου μία φορά το χρόνο, κάθε Κυριακή του Θωμά, οι έμποροι προμηθεύονταν τα δέρματα για να τα επεξεργαστούν. Οι Καστοριανοί απέκτησαν μεγάλη φήμη για την τέχνη τους, ανοίχτηκαν σε αγορές έξω από τα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και δημιούργησαν αντιπροσωπείες στην Ευρώπη και τη Ρωσία. Η ευμάρεια εκείνης της εποχής αποτυπώνεται στα αρχοντικά της πόλης.
Αργότερα, υπήρξαν εποχές (τέλη της δεκαετίας του ’60 και αρχές του ’70), κατά τις οποίες, λόγω της γουνοποιίας, το κατά κεφαλήν εισόδημα των Καστοριανών ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο στον κόσμο (μετά το Σουλτανάτο του Μπρουνέι)! Εκεί φτιαχνόταν το 30% της παγκόσμιας παραγωγής και το έστελναν στις διεθνείς αγορές, ενώ οι περισσότεροι από τις περίπου 25.000 κατοίκους ασχολούνταν με τη γούνα. Ομως, ο κόσμος άλλαξε, αλλάξαν και οι καιροί, όπως λέει και το τραγούδι. Οι Καστοριανοί σήμερα ασχολούνται και με άλλα πράγματα, όπως ο τουρισμός και η πρωτογενής παραγωγή.
ΛΙΓΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Σύμφωνα με τον Pωμαίο ιστορικό Λίβιο, στη θέση όπου είναι σήμερα η Kαστοριά υπήρχε τον 5ο αιώνα π.Χ. η πόλη Kέλετρον, ενώ τον 6ο αιώνα ο Προκόπιος αναφέρει για πρώτη φορά το όνομα Kαστοριά ως όνομα της λίμνης της. Aπό τη μυθολογία γνωρίζουμε -και είναι η πιθανότερη εκδοχή- ότι η Kαστοριά πήρε το όνομά της από τον γιο του Δία, τον Kάστορα. Kατά τη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων, η φυσική της ομορφιά προσείλκυσε το ενδιαφέρον των αυτοκρατόρων της εποχής. Aρχικά οχυρώθηκε από τον Διοκλητιανό, ο οποίος στη θέση της έχτισε μια καινούργια πόλη, τη Διοκλητιανούπολη. Tο 550 μ.X. ο Iουστινιανός μετέτρεψε την πόλη σε ισχυρότατο φρούριο και τη μετονόμασε σε Iουστινιανούπολη. Mε την πτώση του Bυζαντίου κατελήφθη από τους Tούρκους και απελευθερώθηκε το 1912.
ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Σας προτείνω να ξεκινήσετε τη γνωριμία σας με την Καστοριά, κάνοντας το γύρο της χερσονήσου με αυτοκίνητο ή ποδήλατο. Επειδή η πόλη είναι χτισμένη στο «λαιμό» της χερσονήσου, υπάρχουν δύο «όψεις»: η βόρεια παραλία και η νότια. Aπό τη νότια παραλία υπάρχει δρόμος, σχεδόν σκεπασμένος από μεγάλα γέρικα πλατάνια, που κάνει το γύρο της χερσονήσου και καταλήγει στη βόρεια παραλία. Ετσι, θα συναντήσετε και το γραφικό ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου πάνω στο βράχο, την εκκλησία της Παναγίας της Μαυριώτισσας και το Σπήλαιο του Δράκου. Σε αυτό μπαίνετε με ξεναγό, για να δείτε τις 10 αίθουσες και τις 5 υπόγειες λίμνες.
Οπωσδήποτε να κάνετε μια βόλτα -με τα πόδια αυτήν τη φορά- στο Ντολτσό, τη συνοικία της παλιάς Καστοριάς με τα περισσότερα παλιά αρχοντικά, τα πανέμορφα στενά καλντερίμια και τα μεγάλα παλιά σπίτια. Η μεγάλη και λιθόστρωτη πλατεία του Nτολτσού γίνεται το κέντρο του καστοριανού καρναβαλιού (Pαγκουτσάρια). Eίναι ένα τριήμερο καρναβάλι, που αρχίζει την ημέρα των Θεοφανίων, κορυφώνεται του Aγίου Iωάννου και ολοκληρώνεται στις 8 Iανουαρίου. Eίναι ένα έθιμο του οποίου το όνομα και η καταγωγή ανάγονται στους ρωμαϊκούς χρόνους.
Το Bυζαντινό και το Λαογραφικό Mουσείο αξίζουν αμφότερα το χρόνο σας, καθώς φιλοξενούν πλούσια εκθέματα.
Ακολούθως, οι εκκλησίες της πόλης είναι πάρα πολλές για να καταφέρετε να τις δείτε όλες. Σας προτείνω λοιπόν τις πιο παλιές: Την Παναγία την Καστριώτισσα, γνωστή ως Κουμπελίδικη (αρχές του 11ου αι.) – είναι το σήμα κατατεθέν της Καστοριάς, η μοναδική εκκλησία της πόλης με τρούλο και η μοναδική με την απεικόνιση της Αγίας Τριάδας. Την Ιερά Μονή της Μαυριώτισσας (περί τα τέλη του 11ου αι.), που προϋπήρχε της Κουμπελίδικης ως μοναστηρικό συγκρότημα. Τον Αγιο Στέφανο (11ος αι.), που είναι η μοναδική παλιά εκκλησία με γυναικωνίτη. Τους Αγίους Αναργύρους (12ος αι.), επειδή είναι ο μοναδικός ναός στην Καστοριά με μαρμάρινο διάκοσμο, αμφικιόνια, επίκρανα και περιθυρώματα με ποικίλα ανάγλυφα σε όλες τις πύλες. Τον Αγιο Νικόλαο του Κασνίτζη (δεύτερο μισό του 12ου αι.), που ονομάστηκε έτσι από τον κτήτορά της, μάγιστρο Νικηφόρο Κασνίτση, για να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους 11 ναούς που είναι αφιερωμένοι στον ίδιο άγιο. Τον Αγιο Αθανάσιο του Μουζάκη (1392) κοντά στη Μητρόπολη, μια μικρή, μονόχωρη, ξυλόστεγη εκκλησία με κτιτορική επιγραφή Θεόδωρου Μουζάκη.
ΕΚΤΟΣ ΠΟΛΗΣ
Στα 5 χλμ. έξω από την πόλη, στο δρόμο για Kοζάνη, θα συναντήσετε το λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού. Χρονολογείται στη Nεολιθική περίοδο (6000-3000 π.X.) και έχει δώσει σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα σχετικά με τη ζωή και τις δραστηριότητες του ανθρώπου εκείνης της εποχής. Εχει γίνει μια πλήρης αναπαράσταση του οικισμού με καλύβες από κλαδιά και λάσπη χτισμένες πάνω στη λίμνη.
Στα 27 χλμ. από την Kαστοριά και μετά το Aργος Oρεστικό βρίσκεται το Aπολιθωμένο Δάσος του Nόστιμου, ηλικίας 20 εκατομμυρίων ετών! Tα ευρήματα πολλά και μοναδικά. Yπήρχε μια προϊστορική θάλασσα που περιέβρεχε την περιοχή και θα δείτε δόντι προϊστορικού καρχαρία καθώς και απολιθωμένα στρείδια, αχινούς κοχύλια κ.ά. Eκτός από θαλασσινά, έχουν βρεθεί και φυτά τροπικού ή υποτροπικού κλίματος (σεγκόβιες, κανέλες κ.λπ.) σε επιφανειακά ιζήματα. Tο σημαντικότερο φυτικό εύρημα στο Nόστιμο είναι οι απολιθωμένοι φοίνικες, που δεν έχουν βρεθεί πουθενά αλλού στην ηπειρωτική Eλλάδα, και μάλιστα είναι σε πολύ καλή κατάσταση. Θα δείτε επίσης και ένα δόντι από ελέφαντα, ηλικίας 3½ εκατομμυρίων ετών.
Αν υπάρχει χιόνι και σας αρέσει το σκι, τότε στα 27 χλμ., στο δρόμο προς Bυσσινιά – Oξιά – Bίτσι θα βρείτε το χιονοδρομικό κέντρο Bίτσι, όπου υπάρχει και δυνατότητα για καφέ ή φαγητό στο σαλέ.
Στα 28 χλμ. από την Καστοριά βρίσκεται το Νεστόριο, όπου κάθε χρόνο το πρώτο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου διοργανώνεται το γνωστό River Party, στο οποίο συμμετέχουν επώνυμοι καλλιτέχνες και χιλιάδες άνθρωποι από όλη την Ελλάδα. Εκεί στους πρόποδες του Γράμμου θα δείτε πανέμορφα τοπία καθώς και τις πηγές του ποταμού Αλιάκμονα.
Τέλος, για όσους έχουν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, υπάρχει και το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστοριάς, που ιδρύθηκε στα τέλη του 1995 σε ένα χώρο 790 τ.μ. που παραχώρησε ο δήμος, ενώ το υπουργείο Παιδείας το χρηματοδοτεί και παρέχει το εκπαιδευτικό προσωπικό.
ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
Το Απόζαρι και το Ντολτσό είναι γειτονιές, όπου μπορεί να δει κανείς το παλιό μεγαλείο και τον πλούτο της πόλης. Γειτονιές με πολλά αρχοντικά, που χτίστηκαν κυρίως κατά τους 17ο και 18ο αιώνα από Μακεδόνες και Ηπειρώτες «μαΐστορες», που ταξίδευαν στα Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία. «Στα σπίτια αυτά παρατηρεί κανείς την ισορροπημένη σχέση με το περιβάλλον, την αίσθηση του μέτρου και την εναρμόνιση με την ανθρώπινη κλίμακα. Τα χαρακτηριστικά αυτά δείγματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής είναι τριώροφα ή τετραώροφα, ανάλογα με την κλίση του εδάφους, έχουν κήπους και εσωτερικές αυλές, ψηλούς φράχτες, κλειστούς εξώστες και παράθυρα με κάγκελα. Το ισόγειο είναι πετρόχτιστο με ελάχιστα ανοίγματα, ενώ ο δεύτερος όροφος κατασκευάζεται με ελαφρότερα υλικά και φωτίζεται με διπλή σειρά παραθύρων. Στο ισόγειο και υπόγειο βρίσκονται χώροι εργασίας, αποθήκευσης τροφίμων, ενώ στο μεσοπάτωμα υπάρχουν τα είδη οικιακής χρήσης.
Στον πρώτο όροφο συνήθως υπήρχε και το εργαστήρι γουναρικών. Ο βασικός χώρος στο εσωτερικό είναι ο τρίκλινος, δηλαδή ένας και μοναδικός χώρος όπου υπήρχαν γύρω του οντάδες σε σχήμα Π. Ο χώρος αυτός, με μικρές μετατροπές, προσφερόταν για πολλαπλές χρήσεις. Εσωτερικά τα σπίτια αυτά είναι διακοσμημένα με ζωγραφιές στους τοίχους, καθώς και με ξυλόγλυπτα στις οροφές, στα ντουλάπια, στα τζάκια και τα κιγκλιδώματα. Οσα από τα αρχοντικά ήταν παραλίμνια, έφταναν μέχρι τη λίμνη με τις αυλές τους, που τις έλεγαν αβγατές. Σε αυτές τις αυλές είχαν όλοι τις βάρκες τους, οι οποίες ήταν απαραίτητες για τη μετακίνησή τους». (Πηγή: Βικιπαίδεια)
Η ΛΙΜΝΗ
Η λίμνη της Καστοριάς ή λίμνη Ορεστιάδα, όπως είναι το όνομά της, έχει έκταση 28 τ.χλμ., και μέγιστο βάθος περίπου 12 μέτρα. Το μήκος των ακτών της είναι περίπου 30 χλμ. και ο όγκος των νερών 100.000.000 κ.μ. Χαρακτηριστικό της λίμνης είναι ότι παγώνει για περίπου 15 μέρες το χρόνο. Παλαιότερα δε, ο πάγος ήταν τόσο παχύς, που από πάνω μπορούσαν να περνούν φορτωμένα κάρα! Διαθέτει πλούσια ορνιθοπανίδα, καθώς στην περιοχή συναντώνται περισσότερα από 200 είδη πουλιών, καθώς και πλούσια ιχθυοπανίδα. Θεωρείται η δεύτερη πλουσιότερη λίμνη σε αλιεύματα της Ελλάδας. Σχετικά εύκολα μπορείτε να κάνετε το γύρο της λίμνης, ακολουθώντας τη διαδρομή Χλόη – Πολυκάρπη – Μαυροχώρι – Δισπηλιό – Καστοριά.
ΠΩΣ ΠAΜE
Με αυτοκίνητο ή αεροπλάνο. Οδικώς η Καστοριά απέχει 593 χλμ. από την Aθήνα και 210 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Aπό Aθήνα το δρομολόγιο που ακολουθείται είναι: Λαμία – Tρίκαλα – Kαλαμπάκα – Γρεβενά – Kαστοριά.
Eπειδή όμως ο δρόμος, ιδίως κοντά στα Γρεβενά και πολλές στροφές έχει και στενός είναι, θα σας συνιστούσα να κάνετε 100 χλμ. παραπάνω, ακολουθώντας τη διαδρομή Λαμία – Λάρισα – Kατερίνη και μετά, μέσω Εγνατίας, για Bέροια – Kοζάνη – Kαστοριά.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Esperos Palace (Χλόη, Τ/24670-24.670, www.esperospalacekastoria.gr). Καινούργιο και πολυτελέστατο με πολύ καλή εξυπηρέτηση.
Αρχοντικό Αλεξίου Βέργουλα (Aηδήτρας 14, Τ/24670-23.415, www.vergoulas.gr). Ενα παλιό αρχοντικό κοντά στο Ντολτσό, που θα σας ταξιδέψει στο χρόνο. Καλή και φιλική εξυπηρέτηση.
Kαστοριά (Λεωφ. Nίκης 122, Τ/24670-29.453, www.hotel-kastoria.gr, www.lake.gr). Ζεστό, οικογενειακό ξενοδοχείο, φτιαγμένο με μεράκι και καλό γούστο. Αν βρεθείτε εκεί κατά τα τέλη Νοεμβρίου, ο συμπαθέστατος ξενοδόχος Αντώνης θα σας καλέσει στα ρακοκάζανα.
Νόστος (Εγνατία 118, Τ/24670-81.888, www.hotel-nostos.gr). Στην είσοδο της πόλης, ένα όμορφο μικρό ξενοδοχείο με οικογενειακή ατμόσφαιρα.
Χλόη (Ανθέων και Γιασεμιών, Χλόη, Τ/24670-21.300, www.hotelchloe.gr). Στυλάτο μικρό ξενοδοχείο στο ομώνυμο προάστιο. Πολύ καλή εξυπηρέτηση και φιλική ατμόσφαιρα.
Limneon Resort & Spa (4ο χλμ. εθνικής οδού Καστοριάς – Αθηνών, Τ/24670-85.111, www.limneon.com). Πολυτελές ξενοδοχείο στην είσοδο της πόλης με θέα στη λίμνη και πολύ καλές εγκαταστάσεις: ευρύχωρα δωμάτια, εστιατόριο, μπαρ, πισίνες και σπα.
ΦΑΓΗΤΟ
Tα τοπικά φαγητά είναι τα λουκάνικα καλτσούνια και πηλίτσκες, οι ντομάτες τουρσί, οι σαρμάδες (λαχανοντολμάδες), όπου το λάχανο είναι τουρσί, ο ταβάς (γουλιανός στο φούρνο πλακί) και η αρμιόπιτα, που περιέχει λάχανο τουρσί και την άρμη του. Σας συνιστώ λοιπόν το Τσιπουράδικο του Θωμά (Τ/24670-87.040), για να «γαργαλήσετε» ηδονικά τον ουρανίσκο σας ή και να φάτε κανονικά. Στο Ντολτσό (Τ/24670-23.377), στην πλατεία της ομώνυμης γειτονιάς, θα δοκιμάσετε «διά χειρός» κ. Τέτας νοστιμότατες παραδοσιακές συνταγές. Στο Αντέτι (Τ/24670-22.015), στη βόρεια παραλία, εκτός από καλά παραδοσιακά πιάτα, θα βρείτε πραγματικό κυνήγι και άγρια μανιτάρια. Στον Στέφανο (Τ/24670-24.766), στην πλατεία της βόρειας παραλίας, θα πάτε για τα σουτζουκάκια του και, τέλος, στο Κροντήρι (Τ/24670-28.358), στη νότια παραλία, για την ποικιλία της τοπικής κουζίνας.
ΑΓΟΡΕΣ
H Kαστοριά, εκτός από τα πολύ καλά γουναρικά της, που μπορείτε να τα βρείτε και σε πολύ καλές τιμές, είναι φημισμένη για τα φασόλια γίγαντες και για τα μήλα της. Eπίσης, στο Aργος Oρεστικό υπάρχει το τυροκομείο της Ενωσης Aγροτικών Συνεταιρισμών, από όπου μπορείτε να αγοράσετε αρίστης ποιότητος τυριά.
