Ακυρότητα δημόσιας διαθήκης λόγω διανοητικής και ψυχικής διαταραχής του διαθέτη

Ακυρότητα δημόσιας διαθήκης λόγω διανοητικής και ψυχικής διαταραχής του διαθέτη

Δεκτή αγωγή τέκνων κληρονομουμένου περί ακύρωσης δημόσιας διαθήκης υπέρ της αδελφής και της κόρης, της επί ετών συντρόφου του διαθέτη. Ανικανότητα του διαθέτη προς σύνταξη δημόσιας διαθήκης λόγω διανοητικής και ψυχικής διαταραχής – έλλειψη βούλησης διαθέτη (άρθρο 1719, αρ.3 ΑΚ).

Μη αρμοδιότητα Συμβολαιογράφου για βεβαίωση περί του εάν ο διαθέτης βρισκόταν σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης. Η ενδεχόμενη βεβαίωσή του δεν εμποδίζει την απόδειξη της ανικανότητας του διαθέτη.

Το Δικαστήριο, για τη σχετική κρίση του, συνεκτιμά τα αποδεικτικά μέσα που προσκομίζονται και τις ιατρικές εκθέσεις πραγματογνωμοσύνης.

(Η απόφαση δημοσιεύεται επιμελεία του δικηγόρου Αθηνών Άγγελου Δοκόπουλου)

ΑΡΙΘΜΟΣ 1333/2021

ΤΟ ΠΟΛΥΜΕΛΕΣ ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Απόσπασμα

Σύμφωνα με το άρθρο 1719 ΑΚ διαθήκη, για τη σύνταξη της οποίας δεν τηρήθηκαν οι διατάξεις των άρθρων 1719 έως 1757, είναι άκυρη, εφόσον ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά. Η ακυρότητα είναι απόλυτη (άρθρο 180 ΑΚ) και λαμβάνεται και αυτεπαγγέλτως υπόψη από το Δικαστήριο, εφόσον προκύπτει από τα πραγματικά περιστατικά που υποβλήθηκαν. Ολική ακυρότητα επιφέρει, μεταξύ άλλων, η έλλειψη ικανότητας του διαθέτη για σύνταξη διαθήκης λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησης του (άρθρο 1719 αριθμ. 3 ΑΚ). Στην περίπτωση αυτή η διαθήκη είναι άκυρη όταν :

1) ο διαθέτης έχει περιέλθει κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης σε διανοητική ή ψυχική διαταραχή,

2) η διαταραχή αυτή έχει προκαλέσει παρεμπόδιση του ελεύθερου προσδιορισμού της βούλησης του,

3) έχει επέλθει αποφασιστική επιρροή της βούλησης του, ήτοι σημαντική μείωση της ικανότητας περί αντικειμενικού ελέγχου της πραγματικότητας από τον διαθέτη και

4) η ανικανότητα αυτή υπάρχει καθ’ όλη τη διάρκεια της σύνταξης της διαθήκης (ΕφΑΘ 3192/2003 ΕλλΔνη 2003, 569), που στην περίπτωση της δημόσιας διαθήκης αρχίζει από την προφορική δήλωση του διαθέτη ενώπιον του συμβολαιογράφου και των παριστάμενων μαρτύρων της τελευταίας του βούλησης (άρθρο 1730 ΑΚ) μέχρι και την υπογραφή της συνταχθείσας πράξης (άρθρο 1733 ΑΚ).

Ως ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησης του διαθέτη νοείται, ειδικότερα, κάθε διαταραχή που μειώνει σημαντικά την ικανότητα για αντικειμενικό έλεγχο της πραγματικότητας, όταν δηλαδή, εξαιτίας της διαταραχής αυτής αποκλείεται κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης ο ελεύθερος προσδιορισμός της βούλησης του διαθέτη με λογικούς υπολογισμούς, καθόσον ο τελευταίος κυριαρχείται από παραστάσεις, αισθήματα, ορμές ή επιρροές τρίτων (ΑΠ 280/2019 ΕφΑΔΠολΔ 2020, 68 και ΑΠ 727/2016 δημ. στη ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Η διακρίβωση πότε σε συγκεκριμένη περίπτωση αποκλείεται ο ελεύθερος προσδιορισμός της βούλησης του διαθέτη με λογικούς υπολογισμούς είναι έργο ιδιαίτερα λεπτό και δυσχερές (ΑΠ 405/2019 και 821/2013 δημ. στη ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) και πρέπει να κρίνεται in concreto. Έτσι έχει κριθεί ότι μία γενικευμένη καρκινωμάτωση με πολλαπλές μεταστάσεις σε άλλα ζωτικά όργανα του σώματος συνοδεύεται από ψυχολογικές και παθολογικές διαταραχές του ασθενούς, οι οποίες σε συνδυασμό με τη ληφθείσα φαρμακευτική αγωγή δύνανται να επιφέρουν διαταραχές στο επίπεδο της συνείδησης, να δημιουργήσουν κατάσταση νοητικής σύγχυσης, μειωμένη ικανότητα εστίασης και διατήρησης της προσοχής, διαταραχές του χωροχρονικού προσανατολισμού και έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών με κυμαινόμενη πορεία και εναλλαγές σε διέγερση και καταστολή (βλ. σχετ. ΑΠ 2169/2014 δημ. στη ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΠειρ 833/2014 δημ. στη ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Στην περίπτωση αυτή ο ασθενής δεν συνεργάζεται και χορηγούνται συνήθως σε αυτόν ψυχοτρόπα φάρμακα ως συνέπεια της σωρευτικής δυσμενούς επίδρασης της νόσου σε αυτόν. Η κακή πνευματική και ψυχική κατάσταση του ως άνω ασθενούς αποτυπώνεται και στη χάραξη της γραφής και υπογραφής του στη διαθήκη του, όταν αυτή συντάσσεται υπό τις ανωτέρω δυσμενείς συνθήκες της υγείας του, αφού αυτές εκφέρονται συνήθως με κοπιώδη και παθολογική χάραξη λόγω της ως άνω δυσμενούς κλινικής του εικόνας και της μη επαρκούς ικανότητας του να συγκρατήσει τη γραφίδα (βλ. σχετ. ΑΠ 2169/2014 ό.π.).

Εξάλλου, πρέπει να συνεκτιμάται σε κάθε περίπτωση αν και σε ποιο βαθμό οι συνεχείς νοσηλείες του διαθέτη και η εκτεταμένη λήψη συγκεκριμένης φαρμακευτικής αγωγής από αυτόν αλλοιώνει και αποδιοργανώνει την προσωπικότητα του, ώστε να αποκλείεται ο ελεύθερος προσδιορισμός της βούλησής του με λογικούς υπολογισμούς (βλ. ΑΠ 1198/2012 και 754/1995 δημ. στη ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ), ενώ σημαντικό στοιχείο αποτελεί σε προσβαλλόμενο από καρκίνο ασθενή αν αυτός έχει συντάξει τη διαθήκη του σε χρόνο που είχε διακόψει την έως τότε χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία στην οποία υποβαλλόταν και αν τότε εμφάνιζε η υγεία του επιδείνωση (βλ. ΑΠ 2039/2007 ΧρΙΔ 2008, 711). Η διάταξη του άρθρου 1719 αριθμ. 3 ΑΚ απαιτεί απλά ψυχική ή διανοητική διαταραχή περιορίζουσα αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησης του διαθέτη και όχι διαθέτη και όχι ύπαρξη συγκεκριμένης πνευματικής ή ψυχικής ασθένειας ή νόσου, εξαιτίας προφανώς του ότι η στέρηση της χρήσης του λογικού λόγω πνευματικής ασθένειας αποτελεί νομικά όρο που δεν χρησιμοποιείται στην ιατρική, δηλαδή, όρο, ο οποίος με δυσχέρεια μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια, αφού ως πνευματική ασθένεια δεν νοείται μόνο η πάθηση της νόησης του πνεύματος, αλλά γενικά κάθε ψυχική διαταραχή (ΑΠ 405/2019 και 821/2013 ό.π.). Συνεπώς, η διαταραχή αυτή δεν είναι απαραίτητο να οφείλεται σε συγκεκριμένη μόνο πάθηση του διαθέτη, αλλά αρκεί να διαγιγνώσκεται εκ της συνολικής ψυχικής και πνευματικής κατάστασης αυτού. Επίσης, κατά την έννοια της πιο πάνω διάταξης δεν απαιτείται γενική και πλήρης έλλειψη συνείδησης του εξωτερικού κόσμου, αλλά αρκεί η θόλωση της διάνοιας του δηλούντος από κάποιο νοσηρό ή μη αίτιο, η οποία να επιφέρει σε μεγάλο βαθμό σύγχυση της συνείδησής του και εντεύθεν αδυναμία του να διαγνώσει την ουσία και το περιεχόμενο της δήλωσής του (βλ. σχετ. ΑΠ 1200/2014 ΧρΙΔ 2015, 101).

Η ανικανότητα κρίνεται κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, ενώ η μεταγενέστερη επέλευσή της ή η ύπαρξή της σε προγενέστερο στάδιο δεν ασκεί καμία έννομη επιρροή. Αν όμως πρόκειται για πάθηση μη ιάσιμη ή για βαριά ψυχική ή διανοητική διαταραχή του διαθέτη, τότε δεν είναι αναγκαία η απόδειξη της κατά το χρόνο της σύνταξης της διαθήκης, αφού τεκμαίρεται αυτή λόγω της διάρκειάς της (ΑΠ 489/2018 δημ. στη ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ και ΑΠ 1420/2010 ΕλλΔνη 2011, 476).

Περαιτέρω, σύμφωνα με το άρθρο 5 του Ν. 2830/2000 (Κώδικας περί Συμβολαιογράφων) ο συμβολαιογράφος οφείλει: α) να απέχει από σύνταξη πράξης που αντίκειται στο νόμο ή στα χρηστά ήθη (παρ. 1) και β) να ασκεί τα καθήκοντα του ευσυνείδητα και αμερόληπτα, εξηγώντας στους δικαιοπρακτούντες τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν και τα δικαιώματα που έχουν από τις πράξεις που καταρτίζονται και να διαπιστώνει ότι γνωρίζουν τα αποτελέσματα των πράξεων αυτών (παρ. 2). Από τις διατάξεις αυτές, σε συνδυασμό με τα άρθρα 1 και 18 του ιδίου ως άνω κώδικα, προκύπτει αφενός ότι στα περιγραφόμενα καθήκοντα του συμβολαιογράφου δεν περιλαμβάνεται η διαπίστωση της νοητικής ή ψυχολογικής κατάστασης αυτών που προβαίνουν ενώπιόν του σε δήλωση βούλησης, αφετέρου ότι στα στοιχεία που πρέπει να περιέχει κάθε συμβολαιογραφικό έγγραφο δεν περιλαμβάνεται η αξιολόγηση της πνευματικής ή ψυχικής κατάστασης του δικαιοπρακτούντος, ήτοι ότι υπάρχει ή δεν υπάρχει περίπτωση εφαρμογής του άρθρου 131 παρ. 1 ΑΚ ή του άρθρου 1719 αριθμ. 3 ΑΚ. Συνεπώς, ο συμβολαιογράφος που συντάσσει δημόσια διαθήκη δεν είναι αρμόδιος να βεβαιώσει αν αυτός που προβαίνει σε δήλωση βούλησης είχε (ή δεν είχε) συνείδηση των πράξεών του ή αν βρισκόταν (ή δεν βρισκόταν) σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιόριζε ή δεν περιόριζε αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής του. Αν, ωστόσο, βεβαιώσει τα ανωτέρω, η βεβαίωση αυτή συνιστά υποκειμενική κρίση και αντίληψη αυτού, η οποία δεν εμποδίζει την απόδειξη της ανικανότητας του διαθέτη, χωρίς να απαιτείται να προσβληθεί η διαθήκη για πλαστότητα (ΑΠ 1337/2015 και 385/2014 δημ. στη ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 353/2007 ΧρΙΔ 2007, 728, ΕφΑιγ 47/2019 δημ. στη ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΠειρ 103/2015 και 833/2014 δημ. στη ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΛαρ 15/2013 Δικογραφία 2013, 52).

Το πλήρες κείμενο της απόφασης 1333/2021 του ΠΠΑ δημοσιεύεται στο dsanet.gr