Άγραφα. Οι παράδεισοι
Άγραφα: και οροσειρά της Πίνδου, και δήμος. Τα βουνά αρχίζουν από τον Τυμφρηστό στην Ευρυτανία και καταλήγουν στον θεσσαλικό κάμπο στο νομό Καρδίτσας, ενώ ο δήμος βρίσκεται εξ ολοκλήρου στην Ευρυτανία. Μάλιστα, με τη νέα επέκτασή του, σύμφωνα με το σχέδιο «Καλλικράτης», φτάνει τα 924 τ.χλμ. Είναι ένας τεράστιος ορεινός δήμος με πολλές κορυφές, ποτάμια, ρέματα και χαράδρες και ως εκ τούτου με δύσκολη πρόσβαση. Μάλιστα, στο βόρειο μέρος μόνο ένα μικρό τμήμα του οδικού δικτύου είναι ασφαλτοστρωμένο. Παράλληλα όμως, όλος ο δήμος είναι ένα «βασίλειο» της φύσης με πολλά μέρη συγκλονιστικής ομορφιάς. Χρειάστηκε μία εβδομάδα κοπιαστικής οδήγησης για να τον εξερευνήσουμε. Επειδή αυτά που είδαμε ήταν πολλά, θα τα περιγράψω σε δύο γεωγραφικές συνέχειες, όπου το πρώτο μέρος θα είναι κυρίως το βόρειο τμήμα του δήμου μέχρι τη λίμνη Πλαστήρα και πίσω, ενώ το δεύτερο θα είναι μια ξενάγηση στο νότιο μέρος και στη Λίμνη των Κρεμαστών.
Όσον αφορά την ονομασία των Αγράφων, πίστευα κι εγώ τη δοξασία πως προέρχεται από την Τουρκοκρατία. Επειδή οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να «πατήσουν» τα μέρη αυτά και να γράψουν τα χωριά στα κιτάπια τους, για να παίρνουν το χαράτσι, τα διέγραψαν και τα είπαν Αγραφα. Αλλο ένα κομμάτι ιστορίας που το μαθαίνουμε λάθος. Στο Διαδίκτυο, και συγκεκριμένα στη Wikipedia, βρήκα τα εξής:
«Σύμφωνα με τον χρονικογράφο Μιχαήλ Ψελλό, η περιοχή απέκτησε το όνομά της την περίοδο της Εικονομαχίας, όταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο εικονομάχος Κωνσταντίνος Ε΄. Οι κάτοικοι της περιοχής αρνήθηκαν την εφαρμογή του διατάγματος για την αφαίρεση των εικόνων από τους ναούς και θανάτωσαν τους απεσταλμένους του αυτοκράτορα. Τότε ο Κωνσταντίνος εξοργισμένος διέγραψε την περιοχή από τους χάρτες της αυτοκρατορίας».
Ο Μιχαήλ Ψελλός ήταν ένας Βυζαντινός λόγιος, που έζησε την περίοδο 1018 – 1095 και θεωρείται ο πρόδρομος της ευρωπαϊκής Αναγέννησης. Ετσι, τέτοιου είδους πληροφορίες από τα γραπτά του θεωρούνται έγκυρες. Εξάλλου όλη η περιοχή των Αγράφων γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την Τουρκοκρατία. Πρακτικοί άνθρωποι οι Τούρκοι, θεώρησαν ασύμφορη την εγκατάσταση φρουράς για τον έλεγχο της περιοχής. Αντ’ αυτού παραχώρησαν στους κατοίκους της ένα καθεστώς αυτονομίας (το 1525 με τη Συνθήκη του Ταμασίου) και εισέπρατταν μια σταθερή φορολογία (50.000 γρόσια το χρόνο). Η αυτόνομη περιοχή των Αγράφων εκτεινόταν από τα όρια του κάμπου της Καρδίτσας μέχρι τον ποταμό Αχελώο.
Χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, έδρασαν στην περιοχή σώματα ανταρτών, με αποτέλεσμα πολλά χωριά να υποστούν μεγάλες καταστροφές από τους Γερμανούς. Με το τέλος του πολέμου ο πληθυσμός των Αγράφων μειώθηκε λόγω της μετανάστευσης προς το εξωτερικό ή προς τα μεγάλα αστικά κέντρα.
ΣΤΑΣΗ ΠΡΩΤΗ: ΚΕΡΑΣΟΧΩΡΙ
Με όλη αυτή τη «γνώση» ξεκινήσαμε με την Κατερίνα ένα πρωινό με 37 βαθμούς υπό σκιάν για τα βουνά, όπου κατά τεκμήριον έχει και δροσιά! Η διαδρομή είχε κανονιστεί από την εθνική οδό για Λαμία και από εκεί για Καρπενήσι, Κερασοχώρι, που είναι η έδρα του Δήμου Αγράφων, και μετά για το χωριό Αγραφα. Εκτός από μία στάση για καφέ και βενζίνη κι άλλη μία για να πάρω μια κλήση για υπερβολική ταχύτητα (120 αντί 80) στην παράκαμψη του Αγίου Κωνσταντίνου, φτάσαμε στο Κερασοχώρι σε 4 ωρίτσες.
Στο Κερασοχώρι σταματήσαμε για αρκετή ώρα. Να επισκεφτούμε το δημαρχείο, να περπατήσουμε στο χωριό, να βγάλει η Κατερίνα φωτογραφίες και… άντε, να πιούμε κι ένα τσιπουράκι στα 1.180 μ.!
Το Κεράσοβο, που έγινε Κερασοχώρι με βασιλικό διάταγμα του 1930 και απέχει 45 χλμ. από το Καρπενήσι, είναι ένα πολύ όμορφο χωριό χτισμένο στη νοτιοανατολική πλαγιά του βουνού Καυκί των νότιων Αγράφων. Αν το περπατήσετε, θα δείτε ουκ ολίγα παλιά αρχοντικά, αρκετά εκ των οποίων είναι εγκαταλελειμμένα. Σε επιγραφή του 1725, το Κερασοχώρι χαρακτηρίζεται κωμόπολη, ενώ αλλού μνημονεύεται ως Μέγα Κεράσοβο. Σημειώστε ότι το 1799 λειτούργησε εδώ το πρώτο σχολείο. Στην Κατοχή ήταν έδρα του ΕΛ.Α.Σ. (φθινόπωρο 1943 – αρχές καλοκαιριού 1944) και ίσως γι’ αυτόν το λόγο η χούντα των συνταγματαρχών το χρησιμοποίησε ως τόπο εξορίας. Στη θέση Καστράκι επίσης, υπάρχουν ίχνη αρχαίου οικισμού και φρουριακού τείχους.
Στο καφενείο όπου καθίσαμε, μόλις είδαν ξένους, ήθελαν να μας κεράσουν. Είναι προφανές πως όσο απομακρύνεσαι από τουριστικά κέντρα, τόσο πιο έντονη είναι η «λατρεία του Ξενίου Διός». Πάνω στην κουβέντα ρωτήσαμε βέβαια για την ονομασία του χωριού. Κερασιές, άλλωστε, δεν είχαμε δει πουθενά! Μας είπαν πως το «Κεράσοβο» είναι σλαβική λέξη και σημαίνει «πετρότοπος». Αυτό που ξέρω εγώ, όμως, είναι πως η κατάληξη -οβο είναι αρχαιοελληνική, προέρχεται από το αυγό (ωόν-οβόν) και την έχουμε δανείσει σε πολλές άλλες γλώσσες. Βέβαια, μετά ξεχνάμε τη γλώσσα μας και τι δανείσαμε και λέμε εύκολα ότι αυτό είναι σλαβικό. Εικάζω, λοιπόν, επειδή η περιοχή είναι αναντάμ μπαμπαντάμ κτηνοτροφική, ότι «Κεράσοβο» μάλλον σημαίνει «ο τόπος με τα πολλά κέρατα» (των ζώων βέβαια)!
Ο ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΓΡΑΦΑ
Μετά το «αναζωογονητικό» τσιπουράκι, πήραμε το δρόμο για τα Αγραφα, που θα ήταν και η βάση μας για το πρώτο μέρος του ταξιδιωτικού.
Από το Κερασοχώρι, τα Αγραφα απέχουν 27 χλμ. Περίπου η μισή διαδρομή είναι άσφαλτος και πάνω από τη μισή περνάει δίπλα από τον ποταμό Αγραφιώτη. Το κομμάτι του χωματόδρομου είναι μεν βατό, αλλά με πάρα πολλές στροφές, και σε κάποια σημεία λίγο δύσκολο. Στην κοίτη του Αγραφιώτη, κοντά στον οικισμό Βαρβαριάδα, βρήκαμε τη Varvariada Beach! Πρόκειται για ένα ανάχωμα στο ποτάμι, που σχηματίζει παραλία και πισίνα, όπου τρεις οικογένειες απολάμβαναν το μπάνιο τους. Η Κατερίνα κατέβηκε γρήγορα και, τσαλαβουτώντας, πήγε να τραβήξει φωτογραφίες.
Ο Αγραφιώτης ή Αγραφιώτικος είναι ένας καθαρά ευρυτανικός ποταμός, από τους κυριότερους παραποτάμους του Αχελώου. Εχει μήκος περίπου 35 χλμ. και διαιρεί την περιοχή σε ανατολικά και δυτικά Αγραφα. Καταλήγει στην τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών.
Συνεχίσαμε το δρόμο μας και έπειτα από αρκετές στροφές μπήκαμε στο στενό φαράγγι ενός παραποτάμου του Αγραφιώτη (νομίζω Νερετζιώτικος), όπου υπάρχει ένα μικρό εκτροφείο πέστροφας κι ένα συμπαθέστατο καφέ-εστιατόριο, ο «Νερόμυλος», όπου καθίσαμε να χορτάσουμε την πείνα μας. Τα όσα σύκα, κορόμηλα και βατόμουρα είχαμε φάει στο δρόμο, που ήταν αρκετά, μάλλον μας είχαν ανοίξει την όρεξη. Εξάλλου δεν ανησυχούσαμε, τα Αγραφα απείχαν μόνο 4 χλμ.
Φτάσαμε στο χωριό και στον ξενώνα που μας περίμενε χορτάτοι κι ευχαριστημένοι. Το χωριό βρίσκεται στα 840 μ. μεταξύ των κορυφών των ανατολικών και δυτικών Αγράφων και έχει εξαιρετική θέα. Πλακόστρωτο ένα μεγάλο μέρος του, με σχεδόν όλα τα σπίτια σε παραδοσιακή αρχιτεκτονική, παρόλο που το 1942 οι Ιταλοί το έκαψαν. Το σούρουπο περπατήσαμε το όμορφο αυτό χωριό και ήταν μια μαγευτική βόλτα.
ΣΠΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΔΕΣΜΑ
Την επομένη το πρωί, πριν φύγουμε για τα χωριά, επισκεφτήκαμε τις εκκλησίες του χωριού. Οχι όλες, μόνο τη μεγάλη εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, που είναι ο προστάτης του χωριού, και την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που χτίστηκε το 1610 με μια πινακίδα να τον γράφει ως «Ο Λυκαβηττός των Αγράφων»! Κι αφού ανάψαμε τα κεράκια μας, πήραμε το δρόμο για να κυκλώσουμε το βόρειο μέρος των Ανατολικών Αγράφων. Η πρώτη μας στάση θα ήταν στα Καμάρια, που είχε το πανηγύρι της Παναγιάς της Προυσιώτισσας. Το προηγούμενο βράδυ σε ένα καφενείο είχα μάθει την ιστορία του:
Υπήρχε κάποιος μέγας ληστής, ο οποίος λεγόταν Τσιγαρίδας, που κάποτε μπόρεσαν οι χωροφύλακες να τον πιάσουν. Τον πήγαν δεμένο στον Προυσό, που ήταν τότε το κεφαλοχώρι της ευρύτερης περιοχής. Αυτός στην απελπισία του έκανε τάμα στην Παναγία να του δώσει τη δύναμη να σπάσει τα δεσμά του και, εκτός από τη φοράδα που θα της χάριζε, θα έχτιζε και μια εκκλησία αφιερωμένη στη Χάρη της. Και πράγματι, έσπασε τα δεσμά του και δραπέτευσε. Δεν ξέρουμε τι έγινε με τη φοράδα, αλλά το υπόλοιπο τάμα το εκπλήρωσαν τα εγγόνια του. Για να μην παρεξηγηθώ, σας είπα την ιστορία όπως μου τη διηγήθηκαν. Πηγαίνοντας προς τα Καμάρια, όμως, κατάλαβα γιατί ο Τσιγαρίδας παρέμεινε ασύλληπτος. Η πρόσβαση είναι δύσκολη ακόμη και σήμερα με αυτοκίνητο, πόσω μάλλον την ηρωική εποχή των αλόγων και των γαϊδάρων!
Φτάσαμε στο ορεινό πλάτωμα όπου γινόταν το πανηγύρι την ώρα που τελείωνε η εκκλησία. Κάτω από το πλάτωμα βρίσκεται ο παλιός κτηνοτροφικός οικισμός Καμάρια με αρκετούς απογόνους του Τσιγαρίδα. Αφήσαμε, όμως, το πανηγύρι γρήγορα, πριν αρχίσει το γλέντι, γιατί θα μπλέκαμε. Παρ’ όλα αυτά, οι φιλόξενοι άνθρωποι μας έδωσαν ένα τραπεζομάντιλο γεμάτο κοψίδια, πίτες και σπιτικό ψωμί. Κι εμείς το γλεντήσαμε στο δρόμο! Η αλήθεια είναι πως κάναμε διάφορες στάσεις, επειδή ο δρόμος ήταν γεμάτος στροφές με άφθονους γκρεμνούς εκατέρωθεν κι έτσι τα χέρια μου ήταν «κολλημένα» στο τιμόνι και τα μάτια μου στο τοπίο, που ήταν συγκλονιστικό.
ΑΝΕΦΟΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ… ΒΡΑΓΓΙΑΝΑ
Στη Μονή Αγίας Τριάδας, κοντά στον οικισμό Πετράλωνα (Σάικα), μπήκαμε για λίγο στο νομό Καρδίτσας. Περάσαμε το φράγμα του Ταυρωπού και στη λίμνη Πλαστήρα κάναμε στάση για να βγάλω χρήματα από το ΑΤΜ και να βάλουμε βενζίνη. Βλέπετε, ΑΤΜ υπάρχει μόνο στο Καρπενήσι. Επειτα από έναν καλό εσπρέσο, πήραμε το δρόμο για Βραγγιανά ή Μεγάλα Βραγγιανά, για να μην μπερδεύονται με τα Βραγκιανά του νομού Καρδίτσας. Ο δρόμος είναι κυρίως άσφαλτος και πότε-πότε διακόπτεται από χωματόδρομο. Το τοπίο από εδώ είναι πιο πράσινο και λίγο πιο ήμερο. Κάποια στιγμή, και ενώ είμαστε γύρω στα 1.400 μ., πάνω από τα Βραγγιανά, στο δρόμο, βλέπουμε μια πανέμορφη εκκλησία. Υπέθεσα πως θα ήταν Προφήτης Ηλίας, αλλά ήταν Αγιος Νικόλαος. Ακόμη, έμαθα πως ο Αϊ-Νικόλας δεν είναι μόνο προστάτης των θαλασσινών, αλλά των ταξιδευτών γενικώς. Μεγάλη η Χάρη Του!
Τα Βραγγιανά είναι ένας μεγάλος οικισμός, με πάρα πολύ πράσινο. Το χειμώνα έμαθα πως έχει μόνο 4 – 5 κατοίκους. Κάναμε μια στάση στο Καλύβι του Πασά, όπου φάγαμε εξαιρετικά. Εξαίσιες χορτόπιτες και γιαχνιστοί κολοκυθανθοί και βλίτα με κατσικίσιο βούτυρο από τα χέρια της κυρίας Παναγιώτας. Καθίσαμε αρκετή ώρα, χαζεύοντας το τοπίο.
Φεύγοντας, κάναμε μια παράκαμψη προς τα βόρεια πάλι, για να δούμε το Τροβάτο. Πανέμορφο το χωριό, που κάποτε έσφυζε από ζωή και χιλιάδες γιδοπρόβατα, και τώρα κατοικείται το χειμώνα από ένα μόνο άτομο. Μας έσφιξε την καρδιά το Τροβάτο. Πάλι προς τα πίσω, πάνω στην κοίτη του Αγραφιώτη, για το Τρίδενδρο και από εκεί για τα Επινιανά.
Στάση στο καφενεδάκι του Τρίδενδρου για καφέ. Εδώ τα πράγματα είναι καλύτερα. Το χειμώνα μένουν καμιά εικοσαριά άνθρωποι. Βγαίνοντας από το Τρίδενδρο, υπάρχει ένας τεράστιος πλάτανος που λειτουργούσε σαν σπίτι για μια τριμελή οικογένεια. Λέγεται πως το δέντρο είναι 2.000 ετών.
Τα Επινιανά ή Επαινιανά ή Πηγγιανά είναι χτισμένα στα 1.100 μ. και ήταν, όπως τα υπόλοιπα, ένα παραδοσιακό κτηνοτροφικό χωριό. Σύμφωνα με μια εκδοχή, η παλιά του ονομασία δείχνει ότι εδώ, κατά την παλαιά εποχή της ακμής του, υπήρχε «κάτι καλό και κάτι παινεμένο». Αυτό που θα βρείτε σήμερα, πάντως, είναι λίγοι εξαιρετικά φιλόξενοι κάτοικοι, μια υπέροχη θέα στην κοιλάδα του Αγραφιώτη, έναν καλό ξενώνα μετά εστιατορίου-καφέ, μια όμορφη βυζαντινή βρύση στην είσοδο του χωριού και ένα από τα ωραιότερα φαράγγια της Ελλάδας, αυτό του Ασπρορέματος. Το τελευταίο έχει μήκος περίπου 6 χλμ. και θα χρειαστείτε περπάτημα δύο ωρών για να φτάσετε μέχρι το σημείο όπου έχει πέσει το μονοπάτι. Βέβαια, αν έχετε τον κατάλληλο εξοπλισμό και εμπειρία, μπορείτε να συνεχίσετε. Αν πάλι πάσχετε από υψοφοβία, ούτε που να διανοηθείτε να ξεκινήσετε. Το μονοπάτι είναι σκαλισμένο στο βράχο και το φαράγγι στα 300 – 350 μ. κάτω σας. Εντυπωσιακό!
*Ευχαριστούμε το δήμο και τον Δήμαρχο Αγράφων για τη φιλοξενία και ειδικότερα τον Αντιδήμαρχο κ. Θύμιο Μιχόπουλο!
ΠΩΣ ΠΑΜΕ
Με το Ι.Χ. μας ή, ακόμη καλύτερα, με 4×4. Θα διανύσουμε 378 χλμ. μέχρι τα Αγραφα μέσω Λαμίας – Καρπενησίου – Κερασοχωρίου.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Αγραφα (Αγραφα Τ/22370-93.220, 6977-702.976). Απλούστατος ξενώνας, ο πιο παλιός του χωριού, με ευρύχωρα καθαρά δωμάτια.
Κυρα-Νίκη (Αγραφα, Τ/22370-93.209, 6972-136.065, www.kyraniki.gr). Καλόγουστα παραδοσιακά δωμάτια και μια αυλή γεμάτη λουλούδια.
Πύργος Αγράφων (Αγραφα, Τ/22370-93.200, 6972-444.349, www.pyrgosagrafa.gr). Ομορφα δωμάτια και φιλικό περιβάλλον.
Πανόραμα (Επινιανά, Τ/22370-94.122, 6972-330.058, www.topanorama.gr). Απλά συμπαθέστατα δωμάτια και σάλα με τζάκι, απ’ όπου μπορείτε να απολαύσετε τη θέα.
ΦΑΓΗΤΟ
Στα Αγραφα, στο Νερόμυλο (Τ/22370-93.249, 6977-702.979) μπορείτε να φάτε πέστροφες, μαγειρευτά αλλά και καλά κρέατα. Στον ξενώνα της κυρα-Νίκης θα φάτε σπιτικά μαγειρευτά αλλά και κεμπάπ σούβλας. Στον ξενώνα Αγραφα, ψητά και πολύ καλό κοκορέτσι. Στα Βραγγιανά, στην Καλύβα του Πασά, θα απολαύσετε εξαίσια μαγειρευτά. Στα Επινιανά, στον ξενώνα Πανόραμα, για μαγειρευτά και μεζέδες.
Εχοντας γυρίσει το βόρειο τμήμα του Δήμου Αγράφων, συνεχίσαμε το ταξίδι μας με την Κατερίνα για το νότιο κομμάτι του, με τα όμορφα χωριά και τη λίμνη των Κρεμαστών. Εδρα και «ορμητήριό» μας ήταν η Κρέντη, όπου υπήρχε και ο εξαιρετικός ξενώνας των αδελφών Μάκκα. Παρεμπιπτόντως, δεν μπόρεσα να σιγουρευτώ αν είναι η Κρέντη ή ο Κρέντης. Παρακαλώ, συγχωρήστε με αν κάνω λάθος που χρησιμοποιώ την ονομασία γένους θηλυκού.
Είχαμε φτάσει λοιπόν στο χωριό από το απόγευμα της προηγουμένης, αλλά ήμαστε αρκετά κουρασμένοι για να «κυκλοφορήσουμε». Αντ’ αυτού, αρκεστήκαμε στο κλασικό «μαμ και νάνι».
Το πρωί απολαύσαμε ένα εξαιρετικό πρωινό στον ξενώνα, όχι τόσο από άποψη ποικιλίας όσο από άποψη ποιότητας. Δηλαδή, πραγματικό ψωμί με προζύμι, το οποίο ζυμώνουν οι ίδιοι, τυρί, μαρμελάδα και αυγά δικά τους, μόνο ο καφές ήταν αγοραστός! Οπως μου είπε και ο Κώστας, ο εις εκ των αδελφών, «αν φύτρωνε ο καφές στην Ελλάδα, θα είχαμε και δικό μας καφέ!».
Μετά ανοίξαμε με την Κατερίνα το χάρτη, για να αποφασίσουμε πού θα πηγαίναμε. Θα ξεκινούσαμε με μια βόλτα στην Κρέντη και θα συνεχίζαμε για τη Μονή Τατάρνας και τον Τριπόταμο. Από εκεί, πίσω για Λογγίτσι, γέφυρα Τατάρνας, Χρίσοβα, Οχτια, Βαλαώρα, Τοπόλιανα, γέφυρα Τέμπλας και μετά προς τα πάνω, για Λεπιανά, Ραπτόπουλο και προς τα πίσω για Κρέντη μέσω Λιθοχωρίου, Γρανίτσας, Λημεριού και Βούλπης.
Η διαδρομή μέχρι τα Τοπόλιανα ακολουθεί, στην ουσία, τις βόρειες όχθες της λίμνης των Κρεμαστών. Ηταν μια πανέμορφη διαδρομή, αλλά τα ωραία χωριά, πλην της Κρέντης, άρχισαν από τα Λεπιανά και μετά. Απ’ ό,τι κατάλαβα, οι πρώτοι είναι νέοι οικισμοί που πρωτοκατοικήθηκαν ή μεγάλωσαν το 1965, οπότε δημιουργήθηκε η λίμνη. Ηταν ελάχιστα τα παραδοσιακά οικήματα που είδαμε. Στη Χρίσοβα όμως βρήκαμε έναν καλό άνθρωπο που θα μας πήγαινε την επομένη μέσα στον Αχελώο, κάτι που μας ενθουσίασε!
ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΓΕΦΥΡΙΑ
Κρέντη
Η Κρέντη είναι και αυτή ένας νέος οικισμός, χτισμένος στα 720 μ. Το παλιό χωριό, το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του καταστράφηκε από το σεισμό του 1966, αν και συνεχίζει να κατοικείται, μεταφέρθηκε στον νέο οικισμό, κοντά στο Κερασοχώρι. Δυτικά και χαμηλά του παλιού χωριού, υπάρχει νερόμυλος με νεροτροβιά, που λειτουργούσε μέχρι πριν από λίγα χρόνια. Η νέα Κρέντη είναι ένας σύγχρονος οικισμός με καινούργια σπίτια και αρκετούς κατοίκους. Είναι χτισμένος σε κομβικό σημείο της κεντρικής Ευρυτανίας, αφού από εδώ περνούν κυρίως όσοι έχουν προορισμό τα χωριά των Αγράφων.
Νοτιοδυτικά του χωριού είναι το ύψωμα Μπλο (1.083 μ.), με μαγευτική θέα στη λίμνη των Κρεμαστών και στα χωριά της περιοχής. Το Μπλο ήταν στρατιωτική βάση (1950-1970), εγκαταλελειμμένη πια, με πολυβολεία και υπόγεια τούνελ.
Γέφυρα Μανώλη
Κοντά στην Τσούκα, πάνω στον ποταμό Αγραφιώτη, με μια μικρή παράκαμψη, θα δείτε το περίφημο τοξωτό γεφύρι του Μανώλη, που χτίστηκε το 1659, με ύψος 22 μ. και άνοιγμα στις βάσεις του 30 μ. Η γέφυρα σκεπάζεται από τα νερά της λίμνης, όμως μερικές χρονιές, ανάλογα με τις βροχοπτώσεις, κατά το τέλος του καλοκαιριού εμφανίζεται ολόκληρη. Και εμείς πράγματι την είδαμε και τη φωτογραφίσαμε. Εκεί, το 1807, έγινε μια μεγάλη μάχη μεταξύ κλεφτών, υπό τους Κατσαντώνη και Κίτσο Μπότσαρη, κατά των Τουρκαλβανών.
Μονή Τατάρνας
Το μοναστήρι της Τατάρνας ή Τετάρνας είναι από τα ιστορικά μοναστήρια της Στερεάς Ελλάδας. Βέβαια, η μονή που χτίστηκε το 1111 δεν υπάρχει πια, όπως και η παλιά ομώνυμη γέφυρα. Το μοναστήρι κατέπεσε το 1963, ενώ η γέφυρα είναι σκεπασμένη από τα νερά της λίμνης. Ομως, και κατά την τουρκοκρατία είχε υποστεί πολλές καταστροφές. Το 1823 κάηκε από τον Χουρσίτ Πασά και ξαναχτίστηκε στα χρόνια του Οθωνα, το 1841, με σχέδια του Βαυαρού μηχανικού Knocht. Μετά τους σεισμούς του 1963 και την καταστροφή της παλαιάς μονής, το νέο μοναστήρι ανοικοδομήθηκε το 1969. Είναι αφιερωμένο στο Γενέσιον της Θεοτόκου και εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Εχει ένα αρκετά πλούσιο μουσείο με πάρα πολλά κειμήλια. Εκεί θα δείτε και το καντήλι που πρόσφερε ο κλέφτης και ήρωας των Αγράφων Κατσαντώνης, που είχε κάνει τάμα. Οσο για τους μοναχούς που θα συναντήσετε σήμερα, είναι φιλόξενοι και ευγενέστατοι.
Γέφυρα Τατάρνας
Η σημερινή γέφυρα της Τατάρνας με ανοίγματα 150 μ. – 196 μ. – 97 μ. σχεδιάστηκε από τον μηχανικό Αρ. Οικονόμου. Τα σχέδια του κ. Οικονόμου βραβεύτηκαν με τρία διεθνή βραβεία.
Γέφυρα Τέμπλας
Βρίσκεται λίγο μετά τα Τοπόλιανα και είναι γέφυρα του Αχελώου. Αρχισε να χτίζεται το 1908 και τελείωσε το 1911 έπειτα από ενέργειες του τότε βουλευτή και πολιτικού Νικολάου Ανδρέα Στράτου. Η γέφυρα κατασκευάστηκε από Τζουμερκιώτες μαστόρους της πέτρας και την έχτισαν τόσο καλά, που οι διάφορες αντάρτικες ομάδες, παρότι προσπάθησαν αρκετές φορές να την ανατινάξουν με δυναμίτη, κατάφεραν μόνο να προκαλέσουν ένα εξωτερικό ρήγμα στη μεγάλη της καμάρα. Ονομάζεται έτσι γιατί, πριν χτιστεί, υπήρχε ένα ξύλινο γεφύρι φτιαγμένο με μαδέρια ή τέμπλες στην ντοπιολαλιά.
Λεπιανά
Ομορφο μικρό χωριό, χτισμένο αμφιθεατρικά σε πλαγιά στα 690 μ., όπου θα βρείτε μια όμορφα πλακοστρωμένη πλατειούλα με εξαίσια θέα, λίγους αλλά φιλόξενους κατοίκους και αναξιοποίητες ιαματικές πηγές κοντά στη θέση «Αγραπιδούλα».
Ραπτόπουλο
Ενα από τα πολύ όμορφα χωριά της Ευρυτανίας, χτισμένο ανάμεσα στις κορυφές των βουνών, έδρα του τέως Δήμου Ασπροποτάμου. Μεγάλο χωριό, με αρκετό κόσμο και έναν όμορφο ξενώνα.
Λιθοχώρι
Αποτελείται από τρεις οικισμούς χτισμένους κάτω από την κορυφή «Καλόγερος» (2.040 μ.). Ο πρώτος οικισμός λέγεται Σταυρός και έχει έναν μεγάλο σταυρό στο σημείο όπου κάποτε δίδαξε ο Κοσμάς ο Αιτωλός. Ο Πλάτανος είναι το κέντρο του χωριού, με το ναό του Αγίου Δημητρίου. Ο άλλος είναι η Παναγιά, από το ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου.
Γρανίτσα
Είναι χτισμένη στα 850 μ., μέσα σε πολύ πράσινο, σε μια πλαγιά του όρους Λιάκουρα, δίπλα στον μικρό ποταμό Γρανιτσιώτη. Η τέως έδρα του Δήμου Απεραντίων είναι το χωριό του Ζαχαρία Παπαντωνίου (1877-1940), του Στέφανου Γρανίτσα (1880-1915) και του Μιχάλη Σταφυλά. Είναι ένα όμορφο χωριό που διατηρεί την παλιά του όψη. Στο Λαογραφικό Μουσείο θα δείτε αντικείμενα λαϊκής τέχνης, όπλα της Επανάστασης του ’21, αλλά και την προσωπική βιβλιοθήκη του Ζαχαρία Παπαντωνίου.
Βούλπη
Ενα χωριό όπου κυριαρχούν τα χρώματα! Γιατί δεν φτάνει μόνο το πράσινο της φύσης. Ολες οι αυλές, τα μπαλκόνια και τα παράθυρα είναι γεμάτα λουλούδια. Ανοίγει η καρδιά σου! Βρίσκεται στα 700 μ. και έχει περίπου 150 κατοίκους.
Με όλα αυτά όμως είχε αρχίσει να σουρουπώνει. Δεν είχαμε κάνει πολλά χιλιόμετρα και ο δρόμος ήταν ασφαλτοστρωμένος. Είχε όμως πολλές στροφές και το κάθε χωριό ήθελε το περπάτημά του. Μεσημεριανό δεν είχαμε φάει, και ας είναι καλά τα μπισκότα που είχαμε μαζί μας. Ετσι, πριν πάμε στον ξενώνα για «νάνι», πήγαμε σε μια ταβέρνα στην Κρέντη για «μαμ».
ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΤΩΝ ΚΡΕΜΑΣΤΩΝ
Φάγαμε πρωινό άρον-άρον, γιατί στις 8 είχαμε ραντεβού με τον Βασίλη στη Χρίσοβα, και αυτό επειδή μας είχε πει πως αργότερα στη λίμνη πιάνει αέρας. Στις 08.05 ήμασταν εκεί. Αφήσαμε το αυτοκίνητό μας και μπήκαμε στο αγροτικό του Βασίλη για να κατεβούμε στη λίμνη. Ο δρόμος κακοτράχαλος και το αγροτικό ίσα-ίσα τα κατάφερνε.
Η λίμνη των Κρεμαστών είναι η μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη της Ελλάδας. Δημιουργήθηκε μετά την κατασκευή του φράγματος των Κρεμαστών το 1965 από τη συσσώρευση υδάτινων όγκων των ποταμών Αχελώου, Αγραφιώτη, Ταυρωπού και Τρικεριώτη. Οι ποταμοί συλλέγουν τα νερά των δυτικών και νότιων περιοχών της κεντρικής ζώνης της οροσειράς της Πίνδου και έτσι σχηματίζεται μια λεκάνη απορροής, με επιφάνεια 3.500 τ.χλμ. Η τεχνητή λίμνη που δημιουργήθηκε έχει επιφάνεια 81 τ.χλμ. και μέγιστη χωρητικότητα 4.750 εκατ. κυβικά μέτρα. Βρίσκεται μεταξύ των νομών Αιτωλοακαρνανίας και Ευρυτανίας, οι οποίοι συνδέονται με τη γέφυρα της Επισκοπής και τη γέφυρα της Τατάρνας, ενώ απέχει περίπου 60 χλμ. από το Αγρίνιο και περίπου 57 χλμ. από το Καρπενήσι.
Οταν έγιναν όλα τα έργα και ολοκληρώθηκε η ανύψωση του φράγματος (1963), δεκάδες χωριά, γεφύρια και εκκλησίες διαγράφτηκαν από το χάρτη, όταν τα νερά κάλυψαν την προκαθορισμένη περιοχή, κάτι που την έχει «σημαδέψει». Πραγματικά δεν ξέρω τι καλό έχουν δει οι κάτοικοι εκεί από τη λίμνη, στην οποία από τη δημιουργία της μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ίχνος τουριστικής αξιοποίησης, κι ας έχουν περάσει 46 χρόνια.
Μετά από 4 – 5 χλμ. φτάσαμε στη χωμάτινη πλαγιά, κάτω από την οποία είχε ο Βασίλης δεμένη τη βάρκα του. Πρέπει να ομολογήσω πως είχε και χιούμορ.
«Ετσι είναι οι μαρίνες στην Ευρυτανία», είπε. Τέλος πάντων, με μεγάλη προσοχή κατέβασα τα εκατό κιλά μου και μπήκα στη βάρκα. Η Κατερίνα δεν είχε πρόβλημα. Αφήσαμε κωπηλατώντας τη «μαρίνα» και μετά από λίγο ο… καπετάνιος έβαλε τη μηχανή μπροστά τραβώντας για το στόμιο του Αχελώου. Τα νερά ήτανε «λάδι» και απολαμβάναμε το θέαμα, που δεν ήταν άλλο από τις παλιές κορυφές που τώρα ήταν νησάκια της λίμνης. Λίγο παρακάτω μια άλλη βάρκα έριχνε δίχτυα. Μετά από περίπου μισή ώρα πορεία μπήκαμε στο στόμιο του Αχελώου. Στενό, με τα τοιχώματα ψηλά και κάθετα. Πιο μέσα άνοιγε και μετά στένευε πάλι. Πιο πέρα, κατσίκια από τη μια και αγελάδες από την άλλη έπιναν νερό. Το τοπίο να εναλλάσσεται κι αυτό, από πολύ πράσινο έως τελείως φαλακρό, ειδικά στη μεριά της Αιτωλοακαρνανίας.
«Βλέπεις τι κάνουν τα κατσίκια», μου λέει ο Βασίλης. Η Κατερίνα δεν βγάζει άχνα, αλλά φωτογραφίζει συνέχεια. Βλέπω ένα όμορφο μικρό φαράγγι, που φαίνεται να έχει κάποιες σπηλιές. Ζητάω από τον Βασίλη να πάει κατά κει. Με το που πλησιάζουμε, η αλεπού που έπινε νερό το βάζει στα πόδια. Από τον φωτογραφικό φακό της Κατερίνας όμως δεν γλίτωσε, κι έτσι είπαμε να το βαφτίσουμε «Φαράγγι της Πόπης της αλώπεκος»!
Το ταξίδι μας συνεχίστηκε μέχρι το σημείο όπου ο Γρανιτσιώτης συναντά τον Αχελώο. Δεν μπορούσαμε να συνεχίσουμε άλλο, επειδή τα νερά ήταν ρηχά. Κάναμε μια μικρή στάση για τσιγάρο και μετά πήραμε το δρόμο της επιστροφής. Αυτό που μας «χάλασε» λίγο ήταν πως, φτάνοντας στο στόμιο, είχε αρχίσει ένας διαβολεμένος αέρας, ο οποίος μας ταλαιπώρησε αρκετά μέχρι να γυρίσουμε πίσω. Το πιο «διαβολεμένο» όμως ήταν πως, μόλις φτάσαμε και μούσκεμα πατήσαμε στεριά, ο αέρας έκοψε τελείως. Μπορεί να μας καταράστηκε η αλεπού που της χαλάσαμε την ησυχία!
Επιστροφή στον ξενώνα, για να αλλάξουμε ρούχα, να τσιμπήσουμε κάτι και να συνεχίσουμε.
ΣΤΙΣ «ΦΡΑΓΚΙΣΤΕΣ»
Κάποτε ήταν ένα χωριό που λεγόταν Μεγάλη Φραγκίστα, εκτεταμένο και με πολλές συνοικίες. Προφανώς τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά κι αποφάσισαν να χωρίσουν το 1915.
Η Δυτική Φραγκίστα είναι όμορφο και πολυπληθές χωριό, που κάποτε ήταν συνοικία της Μεγάλης Φραγκίστας. Μετά έγινε κοινότητα και μέχρι πρότινος ήταν η έδρα του Δήμου Φραγκίστας. Στο χωριό υπάρχει γυμνάσιο και ΤΕΕ Πληροφορικής, ενώ στην είσοδό του θα δείτε τις παλιές βρύσες του 1898.
Η δε Ανατολική Φραγκίστα, γενέτειρα του πολιτικού Γεωργίου Καφαντάρη (1878-1946), είναι πανέμορφη και από τα πιο ιστορικά και παλιά χωριά της Ρούμελης. Αξίζει να την περπατήσετε και να κάνετε τον περίπατο των περίπου 2 χιλιομέτρων για τη «Βρύση του Κοσμά», που μάλλον πήρε την ονομασία από τον Κοσμά τον Αιτωλό.
Τις δύο Φραγκίστες χωρίζει το «Φραγκισνόρρεμα». Στις ανατολικές όχθες του βρίσκεται το παλιό κοινό νεκροταφείο των χωριών, με την παλιά μονή της Γένεσης της Θεοτόκου, και δίπλα ο αναπαλαιωμένος νερόμυλος και η νεροτριβή.
Ο νερόμυλος της Φραγκίστας είναι ο μοναδικός εν λειτουργία που εγώ τουλάχιστον έχω βρει. Νεροτριβές εν λειτουργία έχω δει αρκετές. Το νερόμυλο, τη νεροτριβή και το μαντάνι, που ανήκουν και στα δύο χωριά, τα λειτουργούν σήμερα η Αλεξάνδρα και ο Χαράλαμπος Γαλανός, μαζί με τις εγγονές τους. Αν περάσετε, θα βρείτε καλό αλεύρι και εξαιρετικό τραχανά, καθώς και τσάι και ρίγανη που μαζεύει ο κ. Χαράλαμπος από τα βουνά.
Οταν τελειώσαμε την περιήγησή μας, ήμασταν πια «κομμάτια», καθώς μας είχε χτυπήσει για τα καλά ο ήλιος πάνω στη βάρκα. Ετσι, πήγαμε κατευθείαν για ύπνο.
ΗΜΕΡΑ ΤΡΙΤΗ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ
Αυτήν τη φορά δεν σηκωθήκαμε από τα χαράματα. Πήραμε πρωινό κατά τις 9 με την ησυχία μας. Είχαμε να δούμε τη γέφυρα της Επισκοπής και τη Βίνιανη. Και μετά πίσω για την Αθήνα της ζέστης. Αφού μαζέψαμε τα πράγματά μας και ευχαριστήσαμε τους αδελφούς Μάκκα για την υποδειγματική φιλοξενία τους, «πήραμε των ομματιών μας». Πρώτη μας στάση η Επισκοπή και η γέφυρά της. Η Επισκοπή ήταν κάποτε ένα ζηλευτό μεγάλο χωριό στις όχθες του Ταυρωπού, με εύφορο κάμπο. Με το που έγινε η λίμνη, το παλιό χωριό σκεπάστηκε και οι περισσότεροι κάτοικοι πήραν τις αποζημιώσεις και τράβηξαν κυρίως κατά Αγρίνιο μεριά. Κάποιοι λίγοι έμειναν, όμως, και έχτισαν ένα νέο χωριό πάνω σε ένα βράχο που έχει το προσόν της μοναδικής θέας στη λίμνη και τη γέφυρα της Επισκοπής, που είναι μεγαλύτερη σε μήκος από αυτήν της Τατάρνας.
Αφού τα είδαμε και τα ανακαλύψαμε, πίσω πάλι για τη Βίνιανη. Υπάρχει η Νέα και η Παλιά Βίνιανη. Η Νέα είναι αυτό που λέει το όνομά της. Χτισμένη σε ένα πράσινο πλάτωμα που λέγεται «Λιβάδια», με τετράγωνη ρυμοτομία, δεν έχει να προσφέρει πολλά στην αισθητική σας. Βεβαίως, ούτε θα σας αφαιρέσει. Το ωραιότερο σημείο είναι η πλατεία της. Από την άλλη μεριά, η Παλιά Βίνιανη, στα 620 υψόμετρο, με παλιά πέτρινα, κυρίως διώροφα σπίτια, είναι μια κούκλα! Είναι ζήτημα βέβαια εάν ένα ή δύο από τα σπίτια της κατοικούνται. Στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, ήταν η έδρα της Κυβέρνησης του Βουνού (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης – ΠΕΕΑ). Εκεί, στο παλιό πέτρινο σχολείο του οικισμού βρίσκεται και το μουσείο εκείνης της εποχής, που θεωρώ πως πρέπει να το επισκεφτείτε. Οπως κι εμείς, πριν αποχαιρετήσουμε τα ωραία Αγραφα για να επιστρέψουμε στην Αθήνα.
ΠΩΣ ΠΑΜΕ
Η Κρέντη απέχει από την Αθήνα 326 χλμ. Υπολογίστε πως τα 205 χλμ., δηλαδή μέχρι τη Λαμία, είναι εθνική οδός.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Ξενώνας Μάκκα (Κρέντη, Τ/22370-31.350, makkas.olympicnet.gr). Ενας ξενώνας – «ναός» του Ξενίου Διός. Εξαιρετική εξυπηρέτηση, αυθεντικό και παραδοσιακό πρωινό.
Το Ραπτόπουλο (Ραπτόπουλο, Τ/22370-97.000, 6979-448.802). Νεότευκτος και συμπαθέστατος ξενώνας μέσα στο Ραπτόπουλο.
Το Κονάκι (Αν. Φραγκίστα, Τ/22370-95.331, 6977-960.232). Όμορφα δωμάτια και πολύ φιλική ατμόσφαιρα.
ΦΑΓΗΤΟ
Για μαγειρευτό φαγητό, έχω μόνο δύο «γευστικότατες» προτάσεις. Την Ανατολική Φραγκίστα (Τ/22370-95.087), όπου η κυρία Γεωργία μαγειρεύει εξαίρετα, και τον Ξενώνα Μάκκα, όπου «δημιουργεί» ο Κώστας. Καλά κρέατα και ψητά θα βρείτε σε όλες τις ταβέρνες της περιοχής. Είπαμε, το μέρος δεν είναι τουριστικό!
ΚΕΙΜΕΝΟ: ΝΤΙΝΟΣ ΚΙΟΥΣΗΣ
